In mei zijn de verkiezingen voor het Europees Parlement. Climate Action Network Europe heeft het stemgedrag van Europese de Europese fracties geanalyseerd en de partijen op basis van hun stemgedrag ingedeeld in verdedigers, vertragers en dinosaurussen. Van de Nederlandse partijen behoren GroenLinks, Partij voor de Dieren, PvdA en SP tot de verdedigers. Dit zijn de partijen die het meest pro-klimaatbeleid stemmen. D66, CU, CDA, VVD en SGP behoren tot de vertragers. En PVV behoort, niet geheel verrassend, tot de dinosaurussen.
De Duitse denktank Agora Energiewende heeft onderzoek gedaan naar de Franse protesten van de gele hesjes tegen de CO2 heffing. De Duitse denktank geeft aan dat het protest een diepere oorzaak heeft dan enkel de CO2 heffing. In het onderzoek geeft de denktank aanbevelingen voor toekomstig beleid. Waarbij ook gekeken wordt naar voorbeelden van succesvol beleid, zoals in Zwitserland.
Brand maar los in de commentaren over wat Nederland hiervan kan leren.
Voor wie meer wil weten over hoe klimaatwetenschap en klimaatbeleid beter gecommuniceerd kan worden raad ik aan Klimaatzuster te volgen op twitter.
Nadat onze oudste kind in 2009 was geboren werd het tijd om een ander huis te zoeken. Een 2-kamer appartement op 3 hoog, zonder lift, was niet echt ideaal met kind. De keuze viel als snel op een rijtjeshuis in de regio, waarbij we na heel veel huizen bezichtigen uitkwamen op ons huidige huis in Schiedam. De koop werd in het voorjaar van 2010 gesloten, terwijl we er pas begin november in zouden kunnen. Tijd genoeg dus om na te denken over mogelijke maatregelen om het huis te verduurzamen. Een van de eerste opties die in beeld kwam was een zonneboiler, zeker na het zien van dit filmpje.
Een collega was na het zien van het filmpje zo enthousiast dat hij zelf een vergelijkbaar systeem installeerde. Dat leek hem ideaal met 3 puberende kinderen die veel te lang douchen. Het boilervat dat hij kocht was wat aan de kleine kant ten opzichte van het aantal heatpipes dat hij installeerde, waardoor hij voor het middaguur al een vat met bijna kokend water had staan. Aldus niet getreurd, in de kelder installeerde hij extra boilervaten om het warme water op te slaan. Het aansluiten was wel wat linke soep met dat hete water. Les 1 tot en met 3 waren geleerd: zelf installeren is leuk, maar met mijn 2 linkerhanden niet verstandig. Hoe vuurvast mijn handjes ook zijn. Ten tweede is goed doorvragen over wat er gebeurd als het vat boven een bepaalde temperatuur komt geen overbodige luxe bij de keuze van een zonneboiler. En ten derde moet je niet teveel heatpipes installeren ten opzichte van je boilervat, dan heb je in de zomer namelijk een enorm warmteoverschot.
Het gasloos maken van de woning speelde bij onze keuze voor zonneboiler nauwelijks een rol, geld besparen en gebruik maken van de ‘gratis’ energie van de zon des te meer.
Soorten zonneboilers
Bij zonneboilers heb je grofweg de keuze tussen een drukgevuld systeem, een terugloopsysteem en een compact systeem. Daarnaast moet je kiezen of je de zonneboiler enkel gebruikt voor warm water, of ook voor ondersteuning bij de verwarming. Bij de collectors heb je dan nog de keuze tussen vlakke-plaatcollectoren, vacuümbuiscollectoren, zogenaamde PVT collectoren (warmte en elektriciteit) of modernere collectoren.
Bij een drukgevuld systeem staat de transportvloeistof onder druk. De vloeistof kan overal in het buizenstelsel aanwezig zijn, ook in de collector. Daarom moet de transportvloeistof antivries bevatten. Dat maakt het systeem iets duurder in onderhoud. Bij een terugloopsysteem loopt de transportvloeistof terug in een opslagvat als de zonneboiler niet in werking is, bijvoorbeeld als het vriest. De transportvloeistof hoeft daarom geen antivries te bevatten, waardoor een terugloopsysteem goedkoper in onderhoud is dan een drukgevuld systeem.
Bij een vlakke-plaatcollector lopen buizen onder een vlakke glasplaat waarop het zonlicht valt. Door de buizen loopt transportvloeistof die door door de zon verwarmd wordt. Een vacuümbuiscollector bestaat uit een rij glazen vacuum buizen die naast elkaar op het dak liggen. In deze vacuüm buis zit een metalen buis waar het op te warmen water doorheen loopt. Een variant hierop zijn heatpipes, bij dit type zit er in de vacuümbuis een metalen buis met vloeistof die de zonnewarmte transporteert naar de op te warmen transportvloeistof aan de uiteinden van de vacuümbuizen. Bij PVT collectoren kunnen de buizen met warm water onder de panelen fungeren als warmtebron voor een elektrische warmtepomp. De zonnepanelen zijn dan eigenlijk de buitenunit van de warmtepomp. Een groot voordeel van dit systeem is dat je een warmtepomp hebt zonder grondboring én zonder buitenunit die plaats inneemt en geluid maakt.
Meer informatie over zonneboilers vind je bij Milieucentraal of Eigen Huis, al heeft de Consumentenbond betere uitleg over welke verschillende soorten zonneboilers er bestaan. Bij het kiezen van een installateur is het verstandig om te letten op het zonnekeur installateur. Dit keurmerk garandeert dat een vakbekwame installateur erkend is door de Stichting Erkenning Installatiebedrijven (SEI).
De zoektocht naar een nieuwe HR-ketel en zonneboiler
Bij het zoeken naar een nieuwe HR-ketel met zonneboiler liepen we tegen verschillende zaken aan. Op de eerste plaats was het lastig om een goede informatie en een goede installateur te vinden, met name voor de zonneboiler. Inmiddels kun je daarvoor in veel gemeenten ook terecht bij je lokale energiecoöperatie of het lokale energieloket. In 2010 vond ik het behelpen met informatie die beschikbaar was.
Uiteindelijk hebben we voor de zonneboiler meerdere offertes laten uitbrengen. Sommige installateurs beloofden gouden bergen, zoals 75% besparing op de gasrekening met enkel en alleen een zonneboiler voor warm water. Hoe dat werkt als de gasrekening gemiddeld 80% van de gasrekening op gaat aan verwarming en 20% aan warm water konden ze niet helemaal uitleggen.
Ook bij de keuze tussen systemen en de benodigde omvang van het boilervat werden soms onlogische verhalen opgehangen, wat veel zoekwerk op internet opleverde. Een van de verkopers adviseerde een boilervat van maximaal 100 liter, wat ik aan de kleine kant vond voor een 3-persoonshuishouden waar zowel een douche als een bad gebruikt wordt. Een andere verkoper legde uit dat een vlakke plaat zonneboiler meer warmte oplevert in de zomer, terwijl vacuümbuizen (heatpipes) het beter doen in de herfst en in het voorjaar. Daarom vond hij vlakke plaat verstandiger. Wat ik niet met hem eens was, want in de zomer heb ik de minste behoefte aan warmte. In andere seizoenen is het spannender of een zonneboiler voldoende warmte weet te leveren voor warm water. Dus alles wat het seizoen oprekt is mooi meegenomen. Bovendien had ik dat filmpje van 70 graden in het boilervat in de winter in m’n achterhoofd.
Uiteindelijk hebben we gekozen voor een drukgevuld vacuümbuissysteem met een boilervat van 300 liter. Het resultaat van onze zonneboiler is dat ons gasverbruik tussen april en oktober (buiten het stookseizoen) gemiddeld zo’n 8 m3 per maand bedraagt, terwijl we volgens mijn schatting (gebaseerd op die van Milieucentraal) zo’n 25 m3 per maand aan gas verbruiken voor warm water. Gedurende 7 maanden van het jaar voorziet onze zonneboiler dus in zo’n 75% van ons warme water.
Onze wasmachine en vaatwasmachine sloten we, zonder voorschakelapparaat, aan op het warme water van de zonneboiler (een zogenaamde hotfill). Op die manier sparen we elektriciteit voor het verwarmen van water uit. Het leverde al snel een vierde les op: Doordat de wasmachine rechtstreeks op het warme water was aangesloten en niet met koud water werd nagespoeld bleef de was warm. Als de was niet meteen werd opgehangen na afloop van het programma ging de was daardoor muf ruiken. Staaltje goedkoop is duurkoop, want voor een paar honderd Euro extra hadden we een voorschakelapparaat gehad. Zo’n apparaat zorgt ervoor dat de was wel met koud water wordt nagespoeld.
De vijfde les volgde een paar jaar later: onze wasmachine begaf het. Bij de reparatie bleek alles verstopt te zitten met algen, die zich prima hadden ontwikkeld bij de warme temperaturen in onze wasmachine. Doordat er niet met koud water werd nagespoeld hadden ze een prima biotoop. De nieuwe wasmachine is dan ook niet meer hotfill aangesloten. Zelfs het voorschakelapparaat kreeg ik thuis niet meer door de huisvergadering.
Energieverbruik woning
Na aanschaf schatte het energiebedrijf ons energieverbruik in op 1.800 m3 aardgas en 6.800 kWh elektriciteit, wat een voorschotrekening van ruim 200 Euro per maand opleverde. Reden om sindsdien iedere maand de energiestanden bij te houden. Groot was mijn vreugde toen we in het eerste jaar dat we er woonden met nieuwe HR ketel en zonneboiler op slechts 680 m3 aardgas en 2.900 kWh elektriciteitsverbruik uitkwamen. Waarmee ons voorschot terug ging naar 120 Euro. Wat ook terug te zien is in de ontwikkeling van onze totale energierekening. De schatting voor het eerste jaar was Euro 2.400, maar uiteindelijk eindigde we rond de Euro 1.300. In 2012 en 2013 zat dat hoger. Waarom we sinds 2014 geen leveringskosten voor elektriciteit meer betalen is een onderwerp voor een andere keer.
Ontwikkeling energieverbruik per jaar
De verlaging in ons energieverbruik komt ook door gedragsverandering ten opzichte van de vorige bewoners, maar onze nieuwe HR-ketel en de zonneboiler hebben wel degelijk een rol gespeeld. De eerste maanden was het op zolder, waar de cv-ketel hangt, warmer dan in de woonkamer. Dat is pas verandert toen we de nieuwe hr-ketel ingebruik namen. Dat heeft er uiteindelijk toe geleid dat we op zolder een radiator hebben geplaatst om de zolder als werkkamer te kunnen gebruiken. Er zat daar geen radiator, terwijl het bij de vorige bewoners een kinderkamer was. De oude ketel verwarmde dus simpelweg het verkeerde deel van het huis.
Kosten zonneboiler
Wij hebben in 2011 Euro 5.600 betaald voor onze zonneboiler. De aanschaf gaf ons ook recht op Euro 1.100 subsidie. Vlak nadat we de opdracht hadden gegeven bleek dat het Ministerie van Economische Zaken deze met terugwerkende kracht afschafte. Onze installateur heeft hier namens ons en andere klanten succesvol bezwaar tegen aangetekend. Het heeft wel ruim een jaar geduurd voordat het ministerie tot uitbetaling van de subsidie over ging. Waarbij we meermalen nieuwe machtigingsformulieren hebben moeten invullen omdat er een punt of komma verkeerd stond.
Bij de keuze voor een zonneboiler heeft voor ons de terugverdientijd niet de grootste rol gespeeld. De kosten van zonneboilers zijn inmiddels gedaald en er is wederom subsidie op mogelijk via de ISDE regeling. Op verschillende websites vind je zonneboilers vanaf Euro 1.600 na aftrek van de ISDE subsidie. De terugverdientijd ligt zo rond de 8 à 10 jaar, afhankelijk van je eigen energieverbruik.
De aanschaf van de hr-ketel tel ik niet mee bij de kosten om van aardgas af te gaan. De vervanging van de vr-ketel door een hr-ketel was namelijk een reguliere vervanging: ketel stuk, moderne ketel er in. De kosten van deze eerste grote maatregel om van gas af te gaan voor onze label C woning bedragen daarmee Euro 4.500. Naast een kleine honderd Euro aan tochtstrips en isolatiemateriaal voor o.a. de verwarmingsbuizen brengt dat de rekening op Euro 4.600.
Milieudefensie kondigde vorig jaar een klimaatzaak tegen Shell aan en stelde de volgende eisen aan Shell om dagvaarding te voorkomen:
Shell brengt zijn beleid en investeringen in lijn met de klimaatdoelen van Parijs;
Shell bouwt zijn olie- en gasproductie af en brengt zijn uitstoot terug naar nul in 2050;
Shell maakt afspraken met Milieudefensie over de invulling, tussendoelen en openbare verantwoording.
Shell kreeg 8 weken om tegemoet te komen aan de eisen van Milieudefensie, maar deed dat niet. Daarom overhandigt Milieudefensie vorige week de dagvaarding met als inzet dat Shell zijn plannen en strategie aanpast zodat die in lijn komen met het klimaatakkoord van Parijs uit 2015. Er wordt geen schadevergoeding geëist.
Reactie Shell
Shell stelt de klimaatafspraken te ondersteunen. Tegelijkertijd heeft het bedrijf sinds 2015 ook forse bedragen uitgegeven om klimaatbeleid te vertragen of voorkomen. Shell kondigde recent wel aan zijn lidmaatschap van de invloedrijke Amerikaanse lobbyclub AFPM heeft opgezegd. De AFPM is het niet eens met de klimaatdoelen die afgesproken zijn in Parijs, die Shell wel zegt te omarmen. Daarnaast heeft de AFPM zich de afgelopen jaren ingezet om de uitstootregels voor nieuwe auto’s in de Verenigde Staten te verruimen. Shell zegt die ruimere uitstootregels niet te steunen, maar zat nog wel in het bestuur van de American Fuel & Petrochemical Manufacturers (AFPM) die volgens Influence Map waarschijnlijk een belangrijke rol speelde bij de verruiming van de uitstootregels. Bij het aanpassen van de eisen aan methaanemissies in de VS is een zelfde beeld zichtbaar. Voor de schermen stelt Shell daar tegen te zijn, terwijl het bedrijf in 2017 en 2018 samen met het American Petroleum Institute (API) diverse ontmoetingen heeft gehad met de Amerikaanse overheid om de regels voor methaanemissies, die Obama heeft ingevoerd, te verzwakken.
Mars vanaf Malieveld
Sinds Milieudefensie de klimaatzaak tegen Shell aankondigde hebben onder meer Greenpeace Nederland, Jongeren Milieu Actief en de Waddenvereniging zich bij het initiatief aangesloten, evenals ruim 17.300 Nederlanders. Vorige week trokken de actievoerders in een mars van het Malieveld naar het Shell-gebouw in de wijk Benoordenhout. Een deurwaarder heeft de dagvaarding, een ruim 200 pagina’s tellend document, en meerdere dozen met bewijsmateriaal officieel overhandigen.
Disclaimer: net als bij de klimaatzaak van Urgenda ben ik mede-eiser in de klimaatzaak tegen Shell.
In Schiedam is ophef ontstaan in de raad over de plannen van staalharderij Dominial om meer aardgas te gaan gebruiken. Aan de ene kant worden plannen ontwikkeld worden om de eerste wijken van aardgas te gaan halen en op het warmtenet van Eneco aan te sluiten. Aan de andere kant heeft de gemeente het bedrijf Dominial een vergunning verleend om het gasverbruik met een factor 2 tot 3 te verhogen. Dat staat haaks op de ambities van de gemeente om het aardgasverbruik te verminderen.
Volgens de brief van het college (in bezit van Sargasso) leveren de uitbreidingsplannen van Dominial een extra aardgasverbruik van 660.000 m3 op (equivalent aan het aardgasverbruik van circa 440 huishoudens). Het is volgens het college van Schiedam nauwelijks uit te leggen:
dat wij aan bedrijven een vergunning met extra gasstook moeten verlenen en tegelijkertijd proberen bewoners mee te krijgen om een eerste woonwijk van het gas af te halen (en daar nu al veel geld voor uitgeven).
Het college van Schiedam wil de komende maanden Euro 305.000 namelijk uittrekken om de haalbaarheid van een warmtenet in de wijk Groenoord nader te onderzoeken. Een voorstel dat zorgt voor verdeeldheid in de raad, omdat er nog geen concreet plan op tafel ligt.
In haar brief schrijft het college ook dat de omgevingswet meer ruimte biedt voor lokale afwegingen, maar dat deze niet geschikt is om klimaatdoelen bij bedrijven te bereiken. Ten eerste omdat de gemeente maar voor een beperkt deel van de bedrijven het bevoegd gezag is, veel grotere bedrijven vallen onder het bevoegd gezag van de provincie. Het aanscherpen van lokale regels zou er dan voor zorgen dat juist kleinere bedrijven scherpere regels krijgen, terwijl grotere bedrijven niet onder deze regels vallen.
Op de tweede plaats kan lokaal beleid, dat verder gaat dan rijksbeleid, er volgens de gemeente voor zorgen dat bedrijven naar andere gemeenten vertrekken. Het befaamde waterbedeffect dat we ook op nationaal niveau kennen en dat pas ophoudt bij een intergalactisch klimaatbeleid.
Het college van Schiedam schrijft ook:
De ongeclausuleerde uitbreiding van gasstook bij bedrijven conflicteert met het kunnen overtuigen van bewoners om hun bestaande gasstook terug te dringen. Bovendien wordt onze klimaatopgave groter door toename van het gasverbruik van het bedrijfsleven.
In de brief constateert het college van Schiedam dat het ontwerp klimaatakkoord nog geen zicht geeft op een afbouwschema voor gas of op mogelijkheden om meer te kunnen regelen dan nu volgens wet- en regelgeving mogelijk is. In de brief vraagt het college de minister welke oplossingen hij voor ogen heeft voor de genoemde dilemma’s.
Dominial levert de restwarmte van haar productieproces overigens wel aan bedrijven in de buurt. Dat gebeurt niet via een warmtenet maar met behulp van een warmtewisselaar. Hierdoor krijgt Dominial koelwater voor haar productieproces en krijgen de buren warmte voor hun kantoren en bedrijfsruimtes.
In een reactie aan Sargasso stelt Evert Hassink van Milieudefensie:Niet alleen voor Schiedammers, ook voor Groningers is het onbegrijpelijk dat er nog een fabriek ter grote van een dorp op Gronings gas wordt aangesloten. Is dit de energietransitie?
Conclusie
Naar mijn mening vergt het maar een paar van dit soort vergunningen erbij en naar je draagvlak bij bewoners voor de overstap van aardgas op een andere warmtebron kun je als gemeente wel fluiten. Momenteel ligt er een wetsvoorstel ter consultatie voor over een verbod op laagcalorisch (Gronings) gas voor grootverbruikers, in dit wetsvoorstel is niks geregeld voor uitbreidingsvergunningen of nieuwe vergunningen voor bedrijven die niet tot de grootverbruikers behoren. Regeren is vooruitzien, dat het ministerie van EZK vergunningsaanvragen voor het gebruik van extra laagcalorisch aardgas niet heeft meegenomen vind ik dan ook teleurstellend. De kleinste stap die genomen kan worden is dat bedrijven verplicht worden om groen gas in te kopen als ze hun gasverbruik willen opschroeven.
De industrie schreeuwt moord en brand omdat het kabinet een CO2-heffing invoert. Gaat dit banen kosten in de staalindustrie en bij andere vervuilende bedrijven? Klimaateconoom Reyer Gerlagh ontkent de risico’s niet, maar is toch voorstander. De Tilburgse hoogleraar klimaateconomie was mede-initiatiefnemer van een open brief van 71 economen die pleitten voor een CO2-heffing. In een interview met De Telegraaf stelt Gerlagh:
We kunnen wel op elkaar blijven wachten, dan komen we helemaal nergens.
(…)
Er wordt van twee walletjes gegeten. De prijs moet laag zijn én ze moeten een hoge compensatie krijgen. Met zo’n hoge compensatie kun je je juíst een hoge prijs veroorloven zonder dat je failliet hoeft te gaan. De energie-intensieve industrie gedraagt zich heel behoudend, hakken in het zand. Terwijl je je de vraag moet stellen: waar wil je staan over 20 jaar? Maar de industrie richt zich te veel op het tegenhouden van verandering. De industrie is als een tegenstribbelende kleuter.
Met compenserende maatregelen kun je volgens Gerlagh voor een belangrijk deel voorkomen dat bedrijven naar het buitenland verdwijnen. Een ander doel waar een CO2 heffing bij helpt is technologische veranderingen, dat blijkt uit empirisch onderzoek. Als er een prijs is voor CO2 ontwikkelen bedrijven patenten voor zuiniger productieprocessen. Precies de innovaties die nodig zijn voor een CO2 arme economie.
Gerlach stelt dat bedrijven die hun ingenieurs opdracht geven om slimme manieren te bedenken om minder CO2 uit te stoten uiteindelijk minder CO2-heffing betalen en subsidies ontvangen. Bedrijven die dat niet doen en het allemaal maar gedoe vinden, betalen de heffing en doen verder niks. Dan zijn bedrijven die investeren beter af. Die bedrijven blijven bestaan, bedrijven die niets doen gaan failliet.
Gerlach geeft in het interview ook aan dat de energieprijs voor de industrie in Nederland laag is. Als we die lage energieprijs zouden houden en die CO2-heffing er bovenop zetten, komt Nederland misschien op het niveau van gewone energieprijzen. Op papier is Nederland dan het enige land met een CO2-prijs, in de realiteit is de Nederlandse lastendruk dan vergelijkbaar met andere landen. Waarmee niet gezegd is dat het geen spannend experiment is, op deze specifieke manier is het volgens Gerlach nog niet eerder gedaan door andere landen.
De Duitse autofabrikanten BMW, Daimler en Volkswagen hebben bekend gemaakt vol in te zetten op elektrische auto’s en hybrides. Tegelijkertijd geven ze aan dat in hun ogen waterstofauto’s de komende 10 jaar nog niet marktrijp zijn.
Een klein feestje voor degenen die geloven dat elektrisch rijden de toekomst heeft en treurnis voor degenen die inzetten op waterstof. De drie grote Duitse autoconcerns hebben namelijk een akkoord gesloten om de komende 10 jaar vol in te zetten op elektrificatie van hun modellen, zo bericht Clean Energy Wire op basis van Focus Online.
Met name Volkswagen wil vol inzetten op elektrische voertuigen en bundelt de krachten met de Zweedse accuproducent Northvolt in een poging om de Europese batterijproductie van de grond te tillen. BMW wilde eerder nog de optie voor andere technieken, zoals waterstof, open houden. Ook heeft BMW begin deze week kostenbesparingsplannen aangekondigd om de ontwikkeling van elektrische auto’s te financieren. Volgens Bloomberg heeft met name BMW het momenteel moeilijk met de omschakeling naar elektrisch rijden, ook al leek BMW met de introductie van nieuwe modellen en een goede marktpositie in China beter gepositioneerd dan andere autofabrikanten. Dat bevestigd het beeld dat ik vorig jaar schetste dat vooral BMW last kan krijgen van de overgang naar elektrisch rijden en de opkomst van Tesla in het luxere marksegment.
PS Met dit artikel wil ik niet zeggen dat elektrisch rijden volledig duurzaam is. Net als alle sectoren die delfstoffen gebruiken hebben elektrische auto’s forse uitdagingen in hun keten, voor een groot deel veroorzaakt door de winning van onder andere kobalt, zoals Amnesty recent berichtte. Dat zijn echter problemen die ook spelen bij de productie van je mobiele telefoon, je laptop, je fossiele auto (oliewinning in Nigeria en elders), veel industriële magneten (neodymium), kolenwinning, etc. etc.
