Gisteravond heb ik de lezing van Tom Bosschaert van Except in het kader van de lezingencyclus van ARCAM in theater de Brakke Grond in Amsterdam bijgewoond. Tom Bosschaert is een inspirerende persoonlijkheid die ik al een aantal keer eerder heb mogen ontmoeten. De inleider gaf bij aanvang aan de hand van de nieuwe Architectuurnota (die ik nog niet kan vinden op de website van de RGD) meteen weer voor welke uitdagingen de Nederlandse architectuursector (en breder de bouwsector voor staat):
Van nieuwbouw en uitleg naar transformatie van bestaand.
Een uitdaging waar Tom Bosschaert in zijn presentatie een aantal keer op terugkwam. Niet alleen op sectoraal niveau, maar vooral ook hogere systeemniveaus.
De lezing van Tom Bosschaert was een mooie mix van persoonlijke verhalen, inspiratiebronnen, theorie, ontwikkelde concepten en gerealiseerde projecten. Waarbij hij ook verscheidene keren het belang van de mens en de tijd bij verduurzaming aan bod liet komen. Duurzaamheid heeft namelijk sterk de neiging om te veranderen in technische snufjes of holle frases als een duurzaam object (of dat nu een auto, een fiets of een gebouw is). In de wereld vanTom Bosschaert is duurzaamheid geen eigenschap van een object, maar is duurzaamheid een systeemeigenschap. Een eigenschap die veel verder gaat dan systemen als BREEAM weten te vangen of behappen. Duurzaamheid hangt ook samen met het gebruik van een object. Een 100 Watt gloeilamp in de schuur die je 1 keer per jaar aandoet is heel wat duurzamer dan een spaarlamp op die plek. Sowieso kun je afvragen wat die kwikbollen in je huis te zoeken hebben…
Symbiosis in Development
De methodiek die Tom Bosschaert en Except voor duurzaamheid hebben ontwikkeld is Symbiosis in Development (SiD), waar hij in de lezing wat dieper op inging. Onderstaande beschrijving doet de theorie ongetwijfeld te kort, dus bekijk vooral ook deze Prezi. De methodiek is een middel om verschillende dimensies van een systeem als een geheel te blijven zien. Duurzaamheid op die manier valt niet altijd te berekenen, de onderliggende patronen zijn wel visueel inzichtelijk te maken. Waarna de menselijke hersenen als vanzelf de patronen zien. Want dat is waar het menselijk brein goed in is: patroonherkenning. In rekenen zijn computers veel beter, die kunnen alleen weer veel slechter visuele patronen herkennen.
Zoals ik het begreep neemt symbiosis in development energie als basis van alles. Energie vormt de basis voor andere dimensies, wanneer er in de onderste laat al iets mis zit dan komt dat vroeger of later een keer boven in een andere dimensie. Een systeemaanpak vergt het aanpassen van de basis alleen:
Wie houdt er van een kilowattuur?
Het eerste voorbeeld dat Tom Bosschaert noemde van zijn aanpak was de restauratie van een waterpompstation in Merredin. Een klein dorp met 1500 inwoners in Australie dat z’n bestaan dankt aan het waterpompstation voor een mijn een stuk verderop. Een dorp ook met veel werkloosheid, sociale problemen, wegtrekkende jongeren en last van zout grondwater. Het idee vanuit Except was om het waterpompstation nog even met rust te laten, maar te zoeken naar een project dat werkgelegenheid, inkomen en het zoutprobleem kon aanpakken. Waarna met de inkomsten die dat project zou genereren de restauratie van het pompstation kan worden betaald. De uitkomst van die denkexcercitie was het voorstel om een Spirulina fabriek te bouwen. Dat vormde een biologische oplossing voor een technologisch probleem. Spirulina wordt namelijk gewonnen uit een alg. Het plan van Except werd afgewezen, inmiddels zijn we 10 jaar later en op de google maps beelden lijkt de fabriek in aanbouw. De lessen die daaruit volgen:
- De natuur biedt oplossingen voor technologische problemen
- Techniek & wetenschap zijn kansloos als je de boodschap niet over kunt brengen
- De tijd moet rijp zijn voor je idee
- Laat je idee los, dan kan het vliegen
Omarm complexiciteit
Het voorbeeld van Spirulina laat zien dat problemen vaak complexer zijn dan we willen. De standaard reactie daarop is vereenvoudiging.Tom Bosschaert’s antwoord daarop is helder:
Omarm complexiteit
Accepteer dat systemen complex zijn en breng ze terug naar de basis. Waarbij voor Tom Bosschaert 3 wetten en de bijbehorende curves centraal staan:
- Exponentiele groei: niet vol te houden in een eindig systeem
- Rebound effect: efficiëntie zal u niet redden
- Wet van de afnemende meeropbrengsten: voor 20% van de inspanning heb je 80% van het effect.
Daarna lietTom Bosschaerteen stukje zien van een documentaire waarbij Carpenter een zaal met 150 mensen zonder instructie binnen 15 minuten in staat was om pong te spelen. Terwijl dat de gecoördineerde inzet van telkens 75 mensen vergde. Toch lukt het zonder planningsvergaderingen, afdelingshoofden of hierarchie…
Evolutie van revolutie
In de vragenronde kwam de vraag langs of het huidige systeem geschikt is om duurzaam te worden. Het antwoord van Tom Bosschaertwas dat er een evolutie van revoluties nodig is. Oftewel een parallel changeover: het ontwikkelen van een nieuw systeem terwijl het oude doordraait en de goede zaken daarvan behouden blijven. Een methodiek die volgens Bosschaert in de softwarewereld vaker gehanteerd wordt. Ook gaf hij aan dat niets doen bij een mogelijk probleem in zijn ogen altijd een slechter resultaat geeft dan iets doen wat tot verbetering leidt. Er zijn namelijk 4 opties mogelijk:
- Je doet niets en er is geen probleem: niks aan de hand
- Je doet niets en er is een probleem: paniek in de tent
- Je doet iets en er is geen probleem: je hebt geen probleem, maar de wereld is er wat beter op geworden
- Je doet iets en er is een probleem: je hebt het probleem minder groot gemaakt met je actie
Helaas was er weinig tijd om bij te praten met Tom, aangezien de laatste trein van de NS naar Schiedam stond te wachten. Dat hoop ik echter binnenkort een keer goed te maken.
