Begin dit jaar schreef ik over mijn twee goede doelen voor 2020, wat er door de toevoeging van Groasis uiteindelijk 3 zijn geworden. Tijd om een kleine stand van zaken te geven over hoe het er voor staat, waarbij ik ook meteen een aantal oudere doelen meeneem.
Doelen 2020
Laat ik beginnen met het goede nieuws met betrekking tot onze doelen voor 2020: Land van Ons heeft begin maart het eerste stuk land weten aan te kopen in Drenthe en inmiddels een boer gekozen die de komende jaren op de grond gaat boeren. Land van Ons wil zich namelijk inzetten voor het revitaliseren van landbouwgronden, omdat landbouwgronden vroeger een belangrijke bron waren van biodiversiteit. Daarbij gaan ze voor:
Het tweede doel dat ik me gesteld had is van gas af gaan. Inmiddels is ons aardgasverbruik gedaald naar minder dan 150 m3 op jaarbasis. Dus ook daar zijn we aardig op weg.
Bij Groasis is nog weinig verandering te melden, al ben ik er wel achter dat een aantal lezers inmiddels ook een investering hebben gedaan. Wat natuurlijk een bemoedigende gedachte is 🙂
Resultaat Meewind 2019
In 2008 besloot ik mee te doen met een actie om een aanbetaling te doen voor het realiseren van een van de eerste Nederlandse offshore windparken. Dat heeft er toe geleid dat ik sinds 2009 een investering in het Belgische windpark op zee Belwind heb. Een belegging die me geen windeieren heeft gelegd. Het dividend heb ik meestal opnieuw geïnvesteerd in een van de fondsen van Meewind. Hierdoor heb ik inmiddels naast een aandeel in het fonds bestaande parken, ook een aandeel in het fonds nieuwe parken, dat een aandeel heeft in het Nederlandse park Gemini, en in het Energietransitiefonds. Over 2019 hebben alle drie de fondsen een positief rendement geboekt variërend tussen de 8 en de 10%.
Crowdfunding: WakaWaka en Ampyx Power
Buiten de investeringen in directe opwekking heb ik ook een aantal kleine investeringen in producenten van zon en windenergie in Nederland. Het gaat om WakaWaka dat bij de doorstart afspraken heeft weten maken met de nieuwe eigenaar dat de crowdfunders van het eerste uur een aandeel zouden krijgen in het doorgestarte bedrijf. Dit is inmiddels gebeurd.
Ampyx Power is een Nederlandse ontwikkelaar van zogenaamde ‘airborne windenergy’. Oftewel windenergie opwekken met behulp van vliegers of onbemande vliegtuigen. Ondanks de coronacrisis werkt Ampxy Power gestaag door richting een commercieel model. Ampyx Power kiest daarbij voor onbemande vliegtuigen. Ampyx Power is een concurrent van Makani, dat tot februari van dit jaar onderdeel uitmaakte van Google’s moederbedrijf Alphabet.
Ten opzichte van het overzicht in januari heb ik 6 nieuwe investeringen gedaan en zijn er twee investeringen volledig terugbetaald. Het totaal aantal terugbetaalde leningen staat nu op 5. Ook heb ik de eerste leningen af mogen schrijven. De betreffende Afrikaanse provider is in kredietproblemen gekomen. Er is een akkoord met de schuldeisers gesloten, waardoor een deel van de lening niet meer terugbetaald zal worden. Het risico van geld uitlenen aan een bedrijf.
In 2009 brak de bankencrisis uit, al snel gevolgd door de eurocrisis. Banken dreigden om te vallen en werden massaal overeind gehouden met staatssteun of door nationalisatie. Het was de eerste economische crisis waarbij het bedrijfsleven achter de schermen aandrong op extra duurzaamheidsmaatregelen. Momenteel zijn veel bedrijven wederom in zwaar weer geraakt door de maatregelen om het coronavirus te beteugelen en wederom klinkt de roep om de crisis aan te grijpen om bedrijven duurzamer te laten opereren. Op Europees niveau werd al gewerkt aan een Green New Deal, een term die tijdens de vorige crisis ook al rondzong. Tegelijkertijd klinkt de roep om bepaalde bedrijven, zoals Air France-KLM, tegen alle mogelijke kosten te redden. Tijd voor een terugblik en om als samenleving randvoorwaarden aan bedrijven die steun willen te formuleren.
Bankencrisis 2009
Tijdens de bankencrisis van 2009 werkte ik bij het Ministerie van Economische Zaken. De roep om duurzaamheidsmaatregelen vanuit het bedrijfsleven riep daar verwarring op, milieu en duurzaamheid hoorde je toch juist uit te stellen bij economische tegenwind? Wat het Ministerie gemist had was de mate waarin een deel van de Nederlandse bedrijven inmiddels meerwaarde wisten te creëren door duurzamer te ondernemen. De strategienotitie over duurzaamheid als kans, waar ik toentertijd aan werkte, werd op hoofdlijnen positief ontvangen door de leden van VNO-NCW. Dat was ook voor het ambtelijk apparaat van VNO-NCW wennen, want het meeste commentaar dat zij voorafgaand aan het overleg met de milieucommissie van VNO-NCW terug hadden gestuurd diende grotendeels als niet verzonden te worden beschouwd. Alleen de kritiek op de inzet op elektrisch rijden mocht ongewijzigd blijven staan.
Bij de Nederlandse banken die wankelden heerste ook onzekerheid over de voorwaarden die het rijk zou kunnen stellen aan staatssteun. Naast eisen aan de beloning voor bestuurders was de verwachting bij een aantal banken dat er eisen gesteld zouden worden ten aanzien van duurzaamheid. Samen met een collega werd ik informeel uitgenodigd voor een aantal verkennende gesprekken, waarvan het belangrijkste doel leek te zijn om te peilen welke voorwaarden er te verwachten waren van het Ministerie van Financiën. Samen met de bankmedewerkers bedachten we een aantal voorwaarden die duurzaamheid vooruit zouden helpen en die tegelijkertijd de internationale concurrentiepositie van Nederlandse banken zou versterken. Bij het Ministerie van Economische Zaken en bij Financiën vonden deze ideeën weinig gehoor, eerst moest de crisis aangepakt worden. Bij de steunpakketten voor de banken en verzekeraars werden dan ook nauwelijks eisen gesteld aan duurzaamheid, maatschappelijk verantwoord ondernemen of beloningsbeleid. Na verstrekking van de steun was er bij de banken ook geen behoefte meer om te praten over verduurzaming. Toen ik dit als gemiste kans van de crisis benoemde in het personeelsblaadje van Economische Zaken kwam dat me op een reprimande van de directie te staan, dat blaadje werd namelijk ook door Tweede Kamerleden gelezen… In het uiteindelijke economisch steunpakket werd wel 30 miljoen Euro uitgetrokken voor het stimuleren van duurzaam ondernemen, een fractie van de steun die aan de banken werd verstrekt en een fractie van wat eisen aan banken en verzekeraars tot effect zouden kunnen hebben gehad.
Vooral de oproep van de Nederlandse en Franse overheid roept bij mij vraagtekens op. Van de Europese Commissie wordt een groen stimuleringspakket verwacht, maar tegelijkertijd geen woord over vergroening in het debat over steun aan KLM. Tijdens het coronadebat van woensdag 8 april in de Tweede Kamer stelde PvdA-leider Lodewijk Asscher drie voorwaarden. Er moet rekening worden gehouden met werknemers, de staat moet zeggenschap krijgen en andere aandeelhouders moeten meebetalen. Geen woord over duurzaamheid of klimaatverandering, bij andere partijen is dat helaas niet veel anders in de plenaire zaal. De coronacris biedt echter een prima gelegenheid om de opening van Lelystad Airport en de uitbreiding van Schiphol te stoppen. Dan leeft het Kabinet zelf ook meteen voor wat ze aan de Europese Commissie vraagt: vergroen de economie. Wat betreft zelf meebetalen zou voor ieder bedrijf dat overheidsgeld ontvangt moeten gelden dat de topman fors in salaris terug mag, dat het bedrijf een claimemissie op bestaande aandeelhouders dient te doen, en dat dividend betaling en inkoopprogramma’s van eigen aandelen gestopt dienen te worden.
Luchtvaart
In de huidige coronacrisis zijn het vooral de luchtvaartmaatschappijen die hard schreeuwen om steun. Air France – KLM benoemt zichzelf tot vitale infrastructuur, terwijl je je toch af kunt vragen of het niet de OAD van de luchtvaart is. Tegelijkertijd is al een tijd duidelijk dat de luchtvaart een forse impact heeft op onze leefomgeving en gezondheid. Denk daarbij onder andere aan geluidsoverlast, luchtvervuiling, negatieve effecten op de Nederlandse natuur en de bijdrage van de luchtvaart aan klimaatverandering. Nu luchtvaartmaatschappijen in de touwen hangen en om overheidssteun vragen is het dus hoog tijd om lessen uit de vorige crisis te trekken en dit keer wel eisen te stellen. En vooral om niet in te gaan op de roep van luchtvaartbedrijven om de toch al slappe klimaatdoelen voor de luchtvaart verder te verwateren door het basisjaar aan te passen.
Juist nu de crisis nog volop huishoudt in de luchtvaartsector, want niet voldoen aan de eisen die de samenleving stelt aan overheidssteun betekent faillissement. Gelet op de zware lobby van de luchtvaart tegen milieumaatregelen, het betalen van normale belastingen en accijnzen en de enorme overlast die de luchtvaart voor omwonenden veroorzaakt is dit de ideale kans om de luchtvaart te dwingen weer binnen de grenzen van wat maatschappelijk aanvaardbaar is te functioneren. Het laatste getal dat circuleert voor Air France – KLM is 10 miljard Euro steun. Wat de vraag doet reizen of bij de huidige beurswaarde van krap 2 miljard Euro een nationalisatie niet verstandiger is. Of beter wellicht een faillissement met doorstart, waarbij het bedrijf zich kan ontdoen van bestaande verplichtingen (zoals de lease van voorlopig niet meer nodige vliegtuigen).
Thijs ten Brinck heeft op zijn website vijf aanzetten gegeven voor verduurzaming van de luchtvaartsector. Een mooie aanzet, zelf zou ik zijn idee om ieder jaar de CO2 uitstoot met 3% te verminderen vervangen door het eisen van science based targets. Ik vraag me namelijk af of een lineaire afname van de broeikasgasemissies van de luchtvaart voldoende is om aan de klimaatdoelen van Parijs te voldoen.
Groningen
Door de coronacrisis zou je het bijna vergeten, maar in Groningen wachten nog steeds vele mensen op herstel en versteviging van hun huis. Herstel en versteviging van woningen kan prima samengaan met het verduurzamen van de woningvoorraad in Groningen. Nu de zakken van het Kabinet ongekend diep blijken te zijn in de huidige coronacrisis is het niet meer dan logisch om als de wiedeweerga aan de gang te gaan met deze gigantische opgave en de ereschuld aan de Groningers in te lossen. Groningen als kraamkamer voor het energieneutraal maken van de bestaande gebouwde omgeving. Niets is echter minder waar. De gaskraan gaat weliswaar dicht, daar zijn Groningers met schade aan hun woning niet mee geholpen. Het dichtdraaien van de gaskraan zorgt er wel voor dat de aandacht in Den Haag voor Groningen wegebt. Nog even en Groningen zit met de rekening, terwijl Den Haag kwistig met miljarden strooit naar KLM. Het geld dat het Kabinet wel naar Groningen stuurt lijkt meer op een grabbelton uit de tijd van het Fonds Economische Structuurversterking.
Transitie gebouwde omgeving
Voor de bouw is corona het derde probleem dat zich afgelopen jaar heeft aangediend, na PFAS, dat vooral grondverzetbedrijven raakt, en de stikstofproblematiek. Breder dan in Groningen zijn er dan ook zorgen over het effect van de coronacrisis op de bouw. De verwachting bij sommigen is al dat de huidige crisis er harder in gaat hakken dan de bouwcrisis in 2012. Volgens Cobouw wordt vooral verduurzaming van de bestaande voorraad getroffen door corona. Netbeheerders werken momenteel liever niet bij bewoners binnen en voor veel verduurzamingsoperaties in de bestaande bouw zijn ombouw van de aansluitingen op het gas- en elektriciteitsnetwerk benodigd.
Tegelijkertijd biedt thuiswerken grote kansen in de utiliteitsmarkt, want scholen en kantoren staan grotendeels leeg of worden slechts gedeeltelijk gebruikt. Gebouweigenaren die snel kunnen schakelen kunnen hun bestaande pand verduurzamen, of bestaande apparatuur beter laten inregelen door de installateur. Hetzelfde geld voor zwembaden, die een
De lage olieprijs zorgt daarnaast voor problemen in de toeleverende industrie, zoals Halliburton. Al liggen daar ook kansen, bijvoorbeeld doordat bedrijven die boringen doen nu capaciteit vrij krijgen om naar aardwarmte te boren. Sommigen zien in de problemen die de oliesector momenteel plagen een kans om publieke invloed te gebruiken voor afbouw van de sector.
In de elektriciteitssector zet de wegvallende vraag en de groei van het aandeel groene stroom druk op de elektriciteitsprijs en daarmee ook op de winstgevendheid van kolen- en gascentrales. Daarmee daalt ook de economische waarde van de resterende Nederlandse kolencentrales, wat het sluiten van deze centrales goedkoper maakt. Het sluiten van kolencentrales levert een daling van de stikstof en CO2 uitstoot op. De lage prijs van wind- en zonne-energie maakt het waarschijnlijk onzinnig om extra subsidie hierin te steken. Het ligt meer voor de hand om een stimuleringspakket op te zetten dat knelpunten in de energietransitie kan oplossen, bijvoorbeeld door het stimuleren van demand management, energieopslag en smart grids.
Transportsector
In de transportsector is de verkoop van auto’s wereldwijd aan het dalen. Michael Leibrecht van Bloomberg New Energy Finance stelt voor om autofabrikanten niet te ondersteunen met geld, maar met maatregelen die ervoor zorgen dat ze een enorme vraag naar nul-emissie voertuigen kunnen verwachten. Bijvoorbeeld door pakketbezorgers en webwinkels te stimuleren om hun bestellingen met nul-emissie voertuigen te bezorgen. Hetzelfde geldt voor deelauto’s (GreenWheels ed), taxi’s, doelgroepenvervoer, voertuigen van overheidsdiensten en het openbaar vervoer.
Cultuursector
De grote ontbrekende sector, die momenteel keihard geraakt wordt is de culturele sector. In de gebouwen van de culturele sector valt ongetwijfeld duurzaamheidswinst te boeken. Belangrijker dan dat is dat veel artiesten en culturele instellingen ook zonder het covid-19 virus al moeite genoeg hadden om het hoofd boven water te houden.
Slotoverweging
In alle stimuleringsplannen die gemaakt wordt, of ze nu groen zijn of niet, blijft de alles overheersende vraag: Redden we mensen of redden we bedrijven? In 2008 was het antwoord: we redden banken en verzekeraars. Nu 10 jaar later is het de vraag of daarvan geleerd is. Zo niet, dan kunnen de midden-partijen zich naar mijn mening opmaken voor een stevige verdere opmars van wat ze als populisme zien in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen in 2021.
Vorig jaar september werd duidelijk dat de Nederlandse luchthavens niet over een natuurvergunning beschikken. De Schiphol Groep beweerde toen nog dat er geen natuurvergunning nodig zou zijn voor de vliegvelden. Minister Schouten komt tot een andere conclusie, maar geeft de vliegvelden een half jaar om alsnog een natuurvergunning aan te vragen. Tot die tijd gedoogt het kabinet de overtreding van de natuurbeschermingswet door overheidsbedrijf Schiphol. Mobilisation for the Environment (MOB), dat vorig jaar aan het licht bracht dat de vliegvelden niet over een natuurvergunning beschikken en dat de programmatische aanpak stikstof (PAS) succesvol aanvocht voor de rechtbank, heeft aangekondigd beroep aan te tekenen tegen het besluit van de minister.
Programmatische aanpak stikstof (PAS): hoe zat het ook al weer?
De neerslag van stikstofoxides en ammoniak (in de pers vaak samengevoegd onder de term stikstof) op Nederlandse natuurgebieden is al jaren te hoog. Dat betekent dat Nederland onder in Europees verband gemaakte afspraken maatregelen dient te nemen om de stikstofdepositie te in natuurgebieden te verminderen. De rijksoverheid tuigde hier een ingewikkelde rekenmethodiek voor op, die het mogelijk maakte om extra neerslag nu te compenseren met toekomstige maatregelen, ook al was het effect van dergelijke toekomstige maatregelen niet altijd duidelijk. In haar advisering over de PAS waarschuwde de Raad van State al dat de PAS aanpak mogelijk in tegenspraak was met Europese regelgeving. Vorig jaar werd dit bevestigd in een rechtszaak die onder andere door MOB was aangespannen. Sindsdien heeft het Kabinet een aantal maatregelen genomen, zoals het verlagen van de snelheid op snelwegen naar 100 km per uur.
Natuurvergunning en krimp
Als bijvangst van de PAS rechtszaak kwam ook naar boven dat veel bedrijven met stikstofuitstoot niet over een natuurvergunning beschikken en dat provincies en rijk hier nauwelijks tot niet op handhaven. Ook de Nederlandse vliegvelden beschikken niet over een natuurvergunning. Reden voor MOB om een handhavingsverzoek tegen Groningen Airport Eelde, Maastricht Aachen Airport, Rotterdam The Hague Airport, Lelystad Airport, Eindhoven Airport Schiphol Airport. In juli 2019 heeft de Stichting Red de Veluwe een handhavingsverzoekover Lelystad Airport ingediend. Vorige week nam minister Schouten een besluit over deze handhavingsverzoeken, met uitzondering van het handhavingsverzoek tegen het grote vliegverkeer in Lelystad Airport, dat al in december 2019 werd genomen.
De minister concludeert in haar besluiten, in tegenstelling tot wat Schiphol beweerde, dat vliegvelden wel degelijk een natuurvergunning nodig is voor de vliegvelden. Alleen vliegveld Eelde beschikt over een natuurvergunning, het vliegveld Maastricht Aachen Airport valt volgens de minister binnen overgangsrecht. De overige vliegvelden (Schiphol, Rotterdam The Hague Airport, Eindhoven Airport en Lelystad Airport) beschikken niet over een natuurvergunning. Bij Lelystad gaat het niet alleen om de natuurvergunning voor de grote luchtvaart, ook de natuurvergunning voor de huidige kleine luchtvaart mist. De minister weigert te handhaven, ondanks dat er geen zicht is op legalisatie, en geeft de vliegvelden tot oktober om met een verschillenberekening te onderbouwen dat de stikstofuitstoot van het huidige maximale aantal vluchten past binnen hun bestaande vergunningsruimte. Schiphol Group heeft inmiddels een vergunningsaanvraag ingediend voor Lelystad Airport, ook al vonden ze eerder dat er geen natuurvergunning nodig is. Zowel de bestaande kleine luchtvaart als de 45.000 extra starts en landingen van vakantiecharters zal door Lelystad Airport aangevraagd moeten worden. Opvallend in het besluit van Lelystad Airport is dat er te weinig tijd is geweest om een verschillenberekening voor de emissies van de kleine luchtvaart te maken, maar dat het advocatenkantoor dat Lelystad Airport heeft ingehuurd op voorhand wel durft te stellen dat de emissies binnen het plafond uit het aanwijzingsbesluit van 1999 passen.
Als gevolg van de beslissing van de minister dreigt volgens Een Vandaag krimp voor verschillende vliegvelden. Schiphol heeft volgens de minister recht op de stikstofuitstoot die hoort bij 480.000 vluchten, dat is minder dan de 520.000 vliegbewegingen die in 2019 plaats vonden. Eindhoven Airport heeft rechten die stammen uit 2007, de groei in vliegbewegingen sinds die tijd moet opnieuw vergund worden. Het is de vraag of dat past binnen de grenzen uit 2007.
MOB wil in beroep
MOB wil in beroep tegen de besluiten van de minister om de stikstofdepositie van vliegvelden te gedogen. Om de kosten hiervan te dragen hebben ze een crowdfundingactie gestart, die inmiddels het benodigde geld heeft opgehaald. Het Kabinet lijkt in ieder geval niet van plan om de ontbrekende natuurvergunningen bij vliegvelden te gebruiken om de titel ‘groenste kabinet ooit’ in daden om te zetten. Wederom lijkt het er op dat de rechter er aan te pas dient te komen om het kabinet tot actie te dwingen.
Tegelijkertijd geeft Schouten aan dat ze niet van plan is om op te treden tegen vliegvelden die niet over een natuurvergunning beschikken. Het ‘groenste Kabinet ooit’ gedoogt de overtreding van de natuurwet door de Nederlandse vliegvelden en geeft ze tot oktober de tijd om hun zaken op orde te krijgen.
Mobilisation for the Environment (MOB) is niet van plan het daar bij te laten zitten en heeft beroep aangekondigd tegen de besluiten van de minister. Om beroep in te kunnen stellen heeft MOB geld nodig, daarom zijn ze een crowdfunding actie gestart. Aangezien krimp van de luchtvaart prima past bij klimaatbeleid en het beperken van het aantal vliegbewegingen hier een zeer effectieve methode voor is heb ik ook mijn bijdrage aan de crowdfundingactie van MOB geleverd. Da’s dus nog een goed voornemen voor 2020: actievoerders blijven ondersteunen.
Sinds maart 2019 verwarmen we ons huis met infraroodverwarming. Dat betekent dat we inmiddels een vol jaar stoken op elektriciteit er op hebben te zitten. Huidige stand van zaken: verbruik elektriciteit voor verwarming 3.034 kWh, ongecorrigeerd voor temperatuur. Als ik dat corrigeer voor temperatuur is ons verbruik 3.400 kWh per jaar, het langjarig gemiddelde met cv-ketel was 5.600 kWh per jaar (572 m3 aardgas). Het resterend gasverbruik voor warm water is 1.377 kWh, oftewel 141 m3 aardgas voor warm water.
Het is goed te beseffen dat ik ons gasverbruik om heb gerekend van kubieke meters naar kilowattuur. Waarbij een kubieke meter gas gelijk staat aan 9,77 kWh.
Situatie huis
We wonen in een rijtjeshuis van 119 m2 met bouwjaar 1991 en energielabel C (Rc waardes van de muren 2,5). We hebben al de nodige maatregelen in huis genomen, van een zonneboiler tot zonnepanelen en HR++ ramen op de zuidzijde van de zolder. We verbruiken rond de 700 m3 aardgas per jaar voor verwarming en warm water (omgerekend zo’n 6.800 kWh aan aardgas, waarvan 5.600 kWh voor verwarming), en rond de 3.300 kWh elektriciteit. Ons aardgasverbruik ligt laag doordat we een deel van ons warm water opwekken met behulp van een zonneboiler. Onze stroom wekken we op met zonnepanelen op ons dak (2.300 kWh) en met winddelen (1.500 kWh).
De volgende stap waar we voor stonden was de vraag hoe we ons gasverbruik verder zouden verminderen. Daarbij hadden we grofweg twee opties, die in prijs ongeveer even duur waren. Ofwel een ronde isolatie a 20.000 Euro: 10.000 Euro investeren in een beter geïsoleerde schuifpui, 5.000 Euro voor nieuwe Veluxramen en 5.000 Euro voor het beter isoleren van de spouwmuren. Verwacht effect op ons energieverbruik: 20 tot 30% besparing op het gasverbruik voor verwarming (110 tot 180 m3 aardgas) en een huis waarvan de schil gereed is voor lage temperatuurverwarming, bv m.b.v. een warmtepomp. Of een kleine 10.000 Euro investeren in het installeren van infraroodverwarming in alle kamers in ons huis. Aangezien ik wel van een experiment hou en de infraroodverwarming in onze badkamer goed bevalt viel de keuze op de infraroodverwarming.
Verwachtingen voor installatie
In de Nederlandse modellen, zoals CE’s CEGOIA model, wordt ervan uitgegaan dat infraroodverwarming een rendement van 100% heeft: 1 eenheid elektriciteit produceert 1 eenheid warmte. Dit in tegenstelling tot warmtepompen, de betere weten met behulp van een bron en 1 eenheid elektriciteit 4 tot 5 eenheden warmte te produceren. Dit wordt aangeduid als de Coefficient of Performance (COP) van een warmtepomp. Nederlandse modellen gaan er vanuit dat met infraroodverwarming bij een lagere luchttemperatuur eenzelfde comfortniveau kan worden bereikt. Ook kan met infraroodverwarming lokaal verwarmd worden, waardoor enkel de plaatsen waar je zit worden verwarmd. Dit zorgt voor een besparing ten opzichte van een cv-ketel van 15-24%.
Op basis van de gegevens van ThermIQ, onze leverancier van infraroodverwarming, was de verwachting vorig jaar dat we tenminste 1/3 op ons energieverbruik voor verwarming zouden besparen. Op basis van een langjarig gemiddeld energieverbruik voor verwarming van 5.600 kWh per standaard stookjaar met 2.790 graaddagen per jaar betekent dit een besparing van een 1.850 kWh per jaar. Waarmee het verwachte elektriciteitsverbruik op 3.750 kWh uit zou komen. De eerlijkheid gebied te zeggen dat ik bij de eerste berekeningen in 2015 nog uitging van een veel groter besparingspotentieel van infraroodverwarming, waarmee het elektriciteitsverbruik voor verwarming rond de 1.600 kWh zou liggen. In de voorbereidingen naar de keuze voor infraroodverwarming heeft mijn leverancier me duidelijk gemaakt dat dat te optimistisch ingeschat was.
Installatie en investeringskosten
We hebben in totaal 8 infraroodpanelen in ons huis. 6 stuks van 1.100 Watt en 2 van 550 Watt, in totaal 7.700 Watt. Deze vervangen onze Remeha Calenta CW5 met een vermogen van 6.600 tot 31.200 Watt, waarbij het piekvermogen van de cv-ketel vooral voor warm water bedoeld is.
De infraroodpanelen worden aangestuurd via de BeNext app. Daarmee zijn ook de maximale vermogens per infraroodpaneel in te stellen, ’s nachts staan de panelen in de slaapkamer bijvoorbeeld op maximaal 20%. De totale kosten voor het plaatsen van 8 infraroodpanelen in ons huis, inclusief installatie en aanpassing van de elektriciteitsmeter zijn ongeveer Euro 8.700,-. Een beetje handige klusser (de categorie waar ik niet toe behoor) kan de infraroodpanelen zelf installeren. Wij hebben het laten doen, wat in totaal twee dagen werk was.
Ervaringen comfort
Tot nu toe zijn de ervaringen met de infraroodverwarming positief. De warmte is aangenaam en de infraroodpanelen weten het huis goed warm te houden. Net als bij een hr-ketel heeft het systeem een halve graad temperatuurschommeling. Bij het uitschakelen van het systeem en het afkoelen valt het wel op dat het comfort sterk daalt als de temperatuur 0,4 graden gedaald is. Een zelfmodulerend systeem dat de stralingssterkte automatisch verlaagd als de gewenste temperatuur is bereikt en een kleinere temperatuurschommeling zouden het comfort sterk kunnen verbeteren. Nu zet ik de panelen op koude dagen handmatig weer aan als de temperatuur met 0,3 tot 0,4 graden gedaald is.
Ervaringen gebruiksgemak
De aansturing van de panelen gebeurd bij ons thuis via BeNext. Een verbetering tegenover de oude klokthermostaat die we in de badkamer gebruikte. Wat ook een verbetering is is dat we de temperatuur met infraroodverwarming per ruimte kunnen regelen. Zeker nu de kinderen wat groter worden en ook op hun kamer willen spelen of huiswerkmaken is dat een vooruitgang.
De infraroodpanelen reageren vlot, wat betekent dat we de basistemperatuur op de slaapkamers laag kunnen houden (15 graden). Door de grote mate van straling in de warmtemix is het binnen 10 tot 15 minuten comfortabel op de kinderkamers. Het verwarmen van de grotere werkkamer op zolder vergt met 15 tot 30 minuten wat meer tijd voordat het comfortabel is.
Het bedienen van BeNext is eenvoudig, maar het goed instellen vergt wel wat ontdekken en uitproberen. De panelen worden standaard enkel 100% aangeschakeld op het moment dat een ruimte verwarmd moet worden. Dat is in ons geval, behalve bij stevige vorst, veel te veel stralingswarmte om comfortabel te zijn. Het is ook veel te veel stralingswarmte als het enkel gaat om vorstbeveiliging in een ruimte.
Naast het instellen van de klokthermostaat per ruimte met de gewenste temperatuur heb ik daarom ook regels aangemaakt waarmee de verschillende infraroodpanelen een ingestelde stralingssterkte krijgen die varieert per ruimte en dagdeel. ’s nachts gaan ze niet harder dan 20% aan, in de ochtend gaan de keuken en de eethoek op 50% aan en de zithoek in de woonkamer slechts 30%. Bij het avondeten staan alle hoeken op 50%, ’s avonds laat gaat de zithoek wat hoger naar 70% en de keuken en de eethoek naar 40%. Mocht het teveel of te weinig blijken op een avond dan is elk paneel traploos verstelbaar in stralingssterkte.
Energieverbruik verwarming
Het energieverbruik voor verwarming (ongecorrigeerd voor de temperatuur) is de afgelopen 12 maanden op 3.035 kWh uitgekomen. Deels wordt dit veroorzaakt door de warme winter, of moet ik zeggen de koude herfst? Het verbruik per graaddag ligt deze winter echter ook aanzienlijk lager dan eerdere jaren. Ons voortschrijdend gemiddeld energieverbruik per graaddag over een periode van 12 maanden toont vanaf het moment van installeren in maart 2019 een duidelijk knik naar beneden, tijdelijk onderbroken door de zomermaanden. Zoals te zien in onderstaande grafiek.
De grafiek laat goed zien dat het energieverbruik per graaddag deze winter aanzienlijk lager ligt dan eerdere jaren. Ons energieverbruik per graaddag is met 44% gedaald ten opzichte van het gemiddelde over de periode 2011-2018. Als ik geen rekening hou met 2013, vanwege het hogere stookgedrag in de eerste helft van dat jaar, is het energieverbruik per graaddag nog steeds met 41% gedaald. Dat is meer dan de 33% die ThermIQ had opgegeven, en beduidend meer dan de 15 tot 24% waar de COP = 1 politie mee rekent.
Waarbij ik ook meteen de illusie kan wegnemen dat ons stookgedrag is gewijzigd: de gemiddelde temperatuur in onze woonkamer is gelijkgebleven na de overstap naar infraroodverwarming. Infraroodverwarming verwarmt objecten, en pas indirect de lucht. Daarmee zou een lagere luchttemperatuur mogelijk moeten zijn bij hetzelfde comfortniveau. Tot op heden is daar bij ons niks van gebleken. Ik heb het een paar keer geprobeerd, maar de dames hebben het meteen door en klagen over gebrek aan comfort bij een lagere luchttemperatuur. De 15 tot 24% energiebesparing die ik daarmee zou kunnen bereiken is dus niet bereikt.
Wanneer ik het energieverbruik voor verwarming omzet naar een standaardjaar met 2.790 graaddagen per jaar ligt het energieverbruik flink lager dan in voorgaande jaren, zoals in bovenstaande grafiek te zien is. Van gemiddeld 6.050 kWh in de periode 2011-2018, of 5.600 kWh als ik 2013 niet meereken, is het het energieverbruik in een standaardjaar gedaald naar 3.400 kWh. Een daling van respectievelijk 44% of 39%.
Dat is ook een stuk lager dan CE’s CEGOIA model verwacht. Het CEGOIA model gaat voor een C-label woning uit van 1.360 m3 aardgas (oftewel 12.775 kWh) bij verwarming met een hr-ketel en 9.850 kWh elektriciteit als gekozen wordt voor infraroodverwarming. In de praktijk verbruik ik veel minder aardgas in onze label C woning. Daarom heb ik gekeken naar hoeveel elektriciteit we voor verwarming zouden gebruiken uitgaande van de 24% besparing ten opzichte van de hr-ketel, waar het CEGOIA model mee rekent.
De lijn Cegoia en langjarig gas geeft aan wat het verwachte elektriciteitsverbruik van infraroodverwarming is als ik afga op 24% besparing ten opzichte van ons gasverbruik. De verwachting is dan dat ik 4.600 kWh elektriciteit voor verwarming verbruik. Daar zitten we onder. De lijn verwachting CEGOIA geeft aan hoeveel elektriciteit we verbruiken uitgaande van 24% energiebesparing ten opzichte van het jaarverbruik in de periode maart 2018 tot en met februari 2019. Ook daar zitten we onder.
Stookkosten
Een ander belangrijk punt bij het overstappen naar een andere verwarmingsbron zijn de kosten. Teruggerekend naar een standaardjaar zouden onze stookkosten tegen de huidige gasprijs zo’n 480 Euro bedragen. Verwarmen met infraroodverwarming blijkt, ondanks mijn eerste indruk vorig jaar, met 830 Euro toch 350 Euro duurder. Iets wat overigens nog niet echt terug te zien is in mijn energierekening van vorig jaar. Dat zou kunnen liggen aan de warmere winter, aan de andere kant was de teruggave energiebelasting vorig jaar lager dan voorgaande jaren.
Het grootste deel van de stijging van de verwarmingskosten is overigens goed te maken wanneer de aardgasaansluiting er af kan, dat scheelt 246 Euro per jaar aan netwerkkosten en 70 Euro aan vaste leveringskosten. Een ander deel zal de komende jaren dalen wanneer de gasprijs stijgt, al scheelt dat de komende 6 jaar jaarlijks slechts 5 Euro per jaar. De daling van de energiebelasting op elektriciteit zal het verschil nog wat verder verkleinen.
Thuisbaas heeft vorig jaar een onderzoek gedaan naar het energieverbruik van verschillende woningen die ze met infraroodverwarming hebben uitgerust. Daaruit komt naar voren dat 12 van de 14 bewoners de energierekening hebben weten te verlagen. Het is dus wel degelijk mogelijk om de energierekening te verlagen met infraroodverwarming, al is dat mij nog niet gelukt.
CO2 emissie
Een laatste niet onbelangrijk punt is hoe onze CO2 uitstoot zich ontwikkelt heeft. In de periode 2011-2018 was onze CO2 uitstoot als gevolg van verwarming zo’n 1 ton per jaar. In 2019 zijn we overgestapt op infraroodverwarming. De vraag is natuurlijk of onze CO2 uitstoot daarmee gedaald of gestegen is, want daar doen we het tenslotte toch voor? Voor onderstaande berekening ben ik uitgegaan van de CO2 emissie van de stroom die we afnemen van GreenChoice, waar we een stroommix afnemen van Nederlandse wind, zon en 27% biogas.
In 2019 lag onze CO2 uitstoot voor verwarming op 0,5 ton CO2 als je uitgaat van de elektriciteitsmix die we afnemen. Oftewel uitgaande van de mix die we afnemen van het elektriciteitsbedrijf is onze CO2 emissie gehalveerd. In 2020 zal onze CO2 uitstoot van verwarming naar verwachting ten opzichte van 2019, doordat ons gasverbruik in 2020 lager zal zijn dan in 2019. Dit wordt namelijk het eerste kalenderjaar waarin we de cv-ketel niet voor verwarming inzetten.
Voor de fijnproevers: je kan ook uitgaan van de CO2-uitstoot van de Nederlandse stroommix. Door de afspraken die gemaakt zijn in het nationaal klimaatakkoord zal deze de komende 10 jaar verregaand vergroenen. Dat betekent dat ook met die berekeningmethode onze CO2-uitstoot de komende jaren zal dalen ten opzichte van verwarmen met aardgas. Te meer doordat de CO2 emissie van aardgas in Nederland gaat stijgen door de groeiende afhankelijkheid van import.
Conclusie
Afsluitend kan ik stellen dat de overstap naar infraroodverwarming ons bevalt, al heb ik in de eerste maand wel moeten wennen en zoeken naar de goede instellingen. Ons huis is deze winter echter behaaglijk en warm. We behalen ruimschoots de energiebesparing ten opzichte van verwarmen met een cv-ketel, ook al is het me niet gelukt om mijn gezin aan een een lagere luchttemperatuur te laten wennen. Toch heeft de overstap naar infraroodverwarming ons gasverbruik en onze CO2 emissie aanzienlijk verlaagd. Onze energierekening is vooralsnog niet gedaald, maar gestegen. Dat komt voor een groot deel doordat we de gasaansluiting nog niet de deur uit hebben gedaan. Voordat dat kan moeten we eerst een alternatief voor warm water in de winter hebben. Al met al lijkt infraroodverwarming ook in de praktijk een effectieve manier om van gas los te gaan.
Dit is een bewerking van een bericht dat ik voor Sargasso geschreven heb en een actualisatie van dit eerdere bericht.
De Duitse CO2-uitstoot is in 2019 voor het derde jaar op rij sterk gedaald. Hierdoor komt de reeds losgelaten doelstelling van 40% CO2-reductie in 2020 ten opzicht van 1990 weer in zicht. De daling doet zicht met name voor in de energiesector en bij de industrie, de gebouwde omgeving en met name de transport sector hebben meer moeite om een emissiedaling te realiseren. Het Duitse milieuagentschap UBA stelt dat het land goed op weg is om de klimaatdoelstellingen voor 2030 te halen, maar waarschuwt dat het coronavirus geen structurele daling van de CO2-emissie zal veroorzaken.
De Duitse uitstoot van broeikasgassen nam in 2019 opnieuw een duik. Duitsland stootte vorig jaar ongeveer 805 miljoen ton CO2 uit, een daling van 6,3% vergeleken met het jaar ervoor, de sterkste daling sinds de recessie van 2009. De emissies waren vorig jaar 35,7% lager dan in 1990. De energiesector zorgde, zoals halverwege vorig jaar al verwacht, voor de grootste reductie, gevolgd door de industriële sector. De daling in deze sectoren werd, volgens de Duitse federale milieuagentschap (UBA), sterk beïnvloed door stijgende emissieprijzen in het Europese emissiehandelssysteem (EU-ETS). Ondanks dat de transport- en gebouwensector beide een stijgende uitstoot zagen, betekent de vermindering van de uitstoot van de energie- en industriesector dat Duitsland dicht bij de doelstelling komt om de uitstoot met 40 procent te verminderen in vergelijking met 1990, wat de regering al een onhaalbare doelstelling achtte. De Duitse regering verliet de doelstelling om de CO2-emissie met 40% te reduceren ten opzichte van 1990 tijdens de coalitiegesprekken na de verkiezingen van 2017 en verving deze door een emissiebudget in de nieuwe klimaatwet. Minister van Milieu Schulze zei tijdens een persconferentie in Berlijn:
Met uitzondering van het jaar van de wereldwijde financiële crisis in 2009 is er geen grotere reductie geweest. In de reguliere economische tijden is er nog nooit zo’n sterke daling geweest.
De belangrijkste oorzaak voor de lagere emissiecijfers is de verminderde inzet van de kolencentrales, zei Schulze. Dit wordt veroorzaakt door zowel vervanging van kolen door aardgas als gevolg van lagere gasprijzen als door de stijgende prijzen voor CO2 in EU-ETS. De hogere CO2-prijzen zorgde zowel voor lager kolengebruik als voor grotere inspanningen door de industrie voor energie-efficiëntie. De winderige weersomstandigheden en de zachte winter hebben bijgedragen aan een lagere uitstoot, maar de lagere uitstoot in de energie- en industriesector zijn ook het resultaat van politieke beslissingen. Denk daarbij aan de uitbreiding van hernieuwbare energiebronnen en de geleidelijke sluiting van kolencentrales sinds 2016.
Problemen zijn er ook voor het Duitse klimaatbeleid. Zo zijn er problemen met de uitbreiding van wind- en zonne-energie. De ontwikkelingen in de transportsector, waar de CO2 uitstoot 1 miljoen ton hoger ligt dan in 1990, en de gebouwde omgeving, waar de CO2-uitstoot 5 miljoen ton hoger ligt dan in 1990, laten zien dat vooral daar nog veel moet worden bereikt. Het laat echter ook zien dat de uitdaging voor het Duitse klimaatbeleid niet zit in de energiesector, hoe graag Nederlanders ook kritiek willen leveren op het Duitse energiebeleid. Uit twee onderzoeken in opdracht van Schulze’s ministerie van Milieu (BMU) en het ministerie van Economie (BMWi) is onlangs gebleken dat maatregelen die zijn uiteengezet in het klimaatpakket van de regering voor 2030 en de geleidelijke afschaffing van kolen niet volstaan om de beoogde vermindering van 55 procent te bereiken en in plaats daarvan peil het effect tot 52 procent.
Klimaatbeleidadviseur Henrik Maatsch van WWF Duitsland zei dat het succes van de reductie de “structurele traagheid” van de klimaatinspanningen van de regering niet mag verbergen. Maatsch zei dat de regering moeite had om een werkbare strategie te vinden voor het implementeren van al lang bekende oplossingen om de inzinking van windenergie-uitbreiding te overwinnen of om continue ondersteuning van zonne-energie te garanderen.
UBA: groen stimuleringspakket nodig om de economische activiteit te doen herleven na de huidige neergang
UBA-hoofd Messner zei dat het belangrijk zal zijn om ervoor te zorgen dat alle ondersteunende maatregelen voor de economie zijn ontworpen met de klimaatdoelstellingen in gedachten. Waarbij hij aangeeft dat deze maatregelen bijvoorbeeld kunnen bestaan uit energiezuinige renovatie van gebouwen, de uitrol van elektrische voertuigen en meer mogelijkheden voor openbaar vervoer, evenals meer aandacht voor waterstof- gebaseerde brandstoffen voor industriële toepassingen. Mesner zei:
Duitsland gaat de goede kant op met betrekking tot de klimaatdoelstellingen voor 2030 en dat is zeer welkom. We weten echter ook dat we momenteel op onze lauweren rusten, vooral met betrekking tot hernieuwbare energiebronnen.
Hij zei dat zorgen dat de uitbreiding van hernieuwbare energie weer op de rails komt en dat de elektrificatie van de transportsector snel wordt opgeschaald de prioriteit heeft. Transport-NGO VCD had kritiek op de matige prestaties op het gebied van emissiereductie in de transportsector, erop wijzend dat de winst op het gebied van motorefficiëntie routinematig wordt gecompenseerd door de verkoop van zwaardere en meer voertuigen en meer met de auto afgelegde kilometers, en dat het aandeel van het vervoer in de totale uitstoot voortdurend toeneemt. In plaats van voorrang te geven aan auto’s, zou de Duitse regering meer in moeten zetten op duurzame alternatieven, vooral in binnensteden.
Verwachting CO2 uitstoot 2020
De verwachting is dat de Duitse CO2 uitstoot in 2020 verder daalt. Deels komt dat door de hogere CO2 prijzen en de zachte weersomstandigheden in het eerste kwartaal van 2020. Een ander deel wordt veroorzaakt door de terugvallende economie als gevolg van het coronavirus. De verwachting is dat het coronavirus een tijdelijk effect heeft op de CO2 uitstoot. Reden voor UBA om te pleiten voor economisch stimuleringspakket dat rekening houdt met de lange termijn klimaatdoelen.
Februari is voorbij, dus tijd om naar ons energieverbruik van februari te kijken. Om te beginnen met een tabel met de vergelijking tussen februari 2020 en februari 2019 (alle getallen in kWh).
Wat (in kWh)
2019
2020
verschil
Ruimteverwarming
756
514
-32%
Warm water
223
208
-7%
Apparaten
305
267
-12%
Verbruik/graaddag
2,13
1,52
-29%
Gasverbruik
957
186
-81%
Elektriciteitsafname
305
806
164%
Teruglevering
0
25
Elektriciteitsverbruik
305
781
156%
Zonnepanelen
133
69
-48%
Zonnedelen
5
4
-20%
Winddelen
118
271
129%
Zonneboiler
22
22
0%
Totaal opwekking
278
366
32%
Netto elektriciteitsverbruik
49
437
795%
Bruto energieverbruik en verdeling
Ons bruto energieverbruik ligt in januari plus februari op ongeveer 2.000 kWh. Dat is bijna 40% lager dan het gemiddelde over de periode 2011-2018, exclusief 2013.
Ons energieverbruik valt grofweg in drie delen uiteen: verwarming, warm water en elektrische apparatuur. Een deel van de elektrische apparatuur is gebouwgebonden, bijvoorbeeld de mechanische ventilatie. Deze reken ik voor het gemak gewoon mee met de elektrische apparaten. Alleen het elektriciteitsverbruik van de infraroodverwarming reken ik los.
Het energieverbruik voor warm water is behoorlijk constant, ongeacht het weer willen we een warme douche en verbruiken we warm water voor de vaatwasser. Het enige verschil is dat de benodigde energie in de zomermaanden door onze zonneboiler wordt geleverd. Het elektriciteitsverbruik van apparaten kent wel een licht seizoensritme. In de herfst en winter ligt het verbruik hoger dan in de in zomermaanden, omdat we in de herfst en winter meer lampen aan hebben.
Het grootste seizoenseffect zit hem in de verwarming, die in de zomermaanden uit staat. De piek in ons energieverbruik voor verwarming ligt deze winter een stuk lager dan voorgaande jaren. Wat slechts gedeeltelijk te verklaren is door een warmere winter. In de periode oktober tot en met februari hadden we afgelopen winter 1687 graaddagen, vorig jaar waren dat er 1750. Een verschil van 4%, terwijl het energieverbruik in dezelfde periode daalde met 37% (van 3.583 kWh naar 2.268). Een uitgebreidere analyse van ons verwarmingsverbruik vind je hier.
De daling van het energieverbruik door infraroodverwarming is ook terug te zien in ons totale energieverbruik dat met 8.7000 kWh nu dik onder de 10.000 kWh zit. De grote wijziging zit hem in ons energieverbruik voor verwarming.
De verandering in ons energieverbruik begint ook duidelijk zichtbaar te worden in de verdeling van ons energieverbruik tussen verwarming, elektrische apparaten en warm water. De hoeveelheid energie voor warm water is niet gestegen, maar het aandeel in onze totale energiemix stijgt wel. Alle drie de onderdelen vormen momenteel zo’n 1/3 van ons energieverbruik. Tot vorig jaar was verwarming goed voor 40-50% van ons energieverbruik.
Netto energieverbruik en energieproductie
Ons netto energieverbruik is ook gedaald ten opzichte van 2019. Net als in januari ligt het netto energieverbruik duidelijk lager dan voorgaande jaren. Dit komt deels door de goede opbrengst van onze winddelen, deels door de warmere winter en deels door de overschakeling op infraroodverwarming.
De hoeveelheid aardgas die we verbruiken ligt dit stookseizoen fors lager dan voorgaande jaren. Op jaarbasis ligt ons gasverbruik momenteel op 155 m3 aardgas. Dat is vooral opgevangen door meer stroom van het net af te nemen, hoewel dat in februari door de goede opbrengst van onze winddelen minder nodig was dan in januari.
Op jaarbasis daalt ons gasverbruik en stijgt de afname van elektriciteit van het net. Inmiddels nemen we op jaarbasis ongeveer 2.300 kWh af van het net, waarmee de inkoop van stroom zo’n 20% van ons energieverbruik vormt.
De inkoop van elektriciteit plus ons aardgasverbruik vormen samen een kleine 40% van ons energieverbruik. Voordat we overschakelden op infraroodverwarming was aardgas goed voor 50-60% van ons energieverbruik. De overschakeling zorgt er dus voor dat we een groter deel van ons jaarlijks energieverbruik zelf opwekken.
De daling van ons aardgasverbruik is goed te zien als ik energieverbruik uitsplits tussen aardgas, elektriciteit en zonnewarmte. Het aandeel aardgas is sinds maart 2019 fors gedaald en bedraagt inmiddels minder dan 20% van ons totale energieverbruik.
Afsluitend
Afsluitend kan ik stellen dat het mogelijk lijkt om in onze label C woning van het aardgas af te gaan voor minder dan Euro 20.000. Waarbij we een comfortabele woning behouden en ook ons totale energieverbruik weten te verminderen.
