Vorige maand schreef ik over de kansen die aanbodbeperkend klimaatbeleid volgens onderzoekers biedt. Afgelopen week toonde Bloomberg de kracht er van bij kolen. Al wordt de aanbodbeperking niet alleen veroorzaakt door overheidsbeleid, maar ook door een groeiend aantal financiers dat niet meer in bedrijven en projecten wil investeren die met kolen samenhangen.
Bloomberg beschrijft hoe het beleid van China om vervuilende kolenmijnen te sluiten en het opdrogen van financiering voor nieuwe kolenmijnen leidt tot een kleiner aanbod aan kolen, waardoor de prijs voor kolen stijgt en de winstgevendheid van kolencentrales onder druk staat. De winstgevendheid van kolenmijnbouwbedrijven stijgt ondertussen fors. Anglo American heeft zijn inkomsten uit kolen sinds 2015 zien verdrievoudigen, Glencore heeft ze zien verdubbelen en BHP Biliton rapporteert een verzesvoudiging van inkomsten uit kolen.
De stijgende financieringskosten zijn een van de redenen dat de mijnbouwbedrijven niet reageren met het aankondigen van plannen voor nieuwe mijnen, ondanks het feit dat de kolenprijs op het hoogste punt in jaren staat. Een groeiend aantal banken en grote institutionele investeerders wil niet meer in kolen investeren. Het niet van de grond komen van de Australische Carmichael kolenmijn is illustratief, het Indiase bedrijf Ardani weet de benodigde financiering niet rond te krijgen ondanks de openlijke steun van de Australische overheid.
De stijgende kosten van financiering zijn niet de enige oorzaak van het uitblijven van nieuwe kolenmijnen, want ook mijnbouwbedrijven die geen externe financiering aan hoeven te trekken voor de aanleg van een nieuwe kolenmijn zijn niet geïnteresseerd in de ontginning van nieuwe mijnen. De druk vanuit overheden en consumenten om het gebruik van kolen terug te dringen is een belangrijke reden hiervoor.
De hogere prijs van kolen zorgt er uiteindelijk voor dat de energietransitie versneld wordt. Door de hoge kolenprijs hebben kolencentrales meer concurrentie van gascentrales, windturbines en zonne-energie. De prijs van zonne-energie en windenergie daalt nog steeds, terwijl er geen zicht is op een hogere kolenproductie en de prijs van kolen dus hoog zal blijven. Uiteindelijk ondergraaft deze kostendaling de economische ratio om een vervuilende brandstof, zoals kolen, te blijven gebruiken. In de VS heeft de eerste eigenaar van kolen- en kerncentrales al faillissement aangevraagd. Bijkomend effect: de kolenmijnen draaien recordwinsten. Slim overheidsbeleid kan er voor zorgen dat dergelijke winsten afgeroomd wordt, zodat het voor maatschappelijke doelen ingezet kan worden. Bijvoorbeeld om de kosten van de energietransitie voor mensen met een minder diepe portomonnee te bekostigen.
Afgelopen week is de tweede ZonneRente periode voor Zon op Wennekerpand afgesloten, het was de eerste ZonneRente periode waarin een vol jaar stroom geproduceerd werd. De zonnestroominstallatie heeft in de tweede ZonneRente periode 50.799 kilowattuur geproduceerd, dat is meer dan verwacht. Voor de statistiekfans de productie bedroeg 943,4 kWh/kWp.
Ter vergelijking een gemiddelde tussenwoning in Schiedam gebruikte in 2016 volgens de lokale energie etalage 3.200 kilowattuur elektriciteit per jaar. Het zonnedak van het Wennekerpand heeft dus voor een kleine 16 huishoudens aan groene stroom opgewekt.
Per zonnedeel is er 15 kilowattuur opgewekt. De Zonnedelers ontvangen uiterlijk eind april hun zonnerente. Zij ontvangen hierover bericht van Zonnepanelendelen. In het afgelopen jaar heeft een van de Zonnedelers aangegeven zijn zonnedelen te willen verkopen, deze zonnedelen zijn teruggekocht door de coöperatie Energiek Schiedam. Mochten er andere zonnedelers zijn die hun zonnedelen willen verkopen dan kunnen zij dit kenbaar maken aan het bestuur via info at energiekschiedam.nl. Het bestuur zoekt dan een nieuwe koper of kijkt of de coöperatie voldoende financiële middelen heeft om de zonnedelen terug te kopen.
Dit bericht is eerder gepubliceerd op de website van Energiek Schiedam.
Vorige week heeft Milieudefensie bekend gemaakt een klimaatzaak tegen Shell te beginnen. Shell is volgens Milieudefensie goed voor twee procent van de klimaatverandering. Milieudefensie is van mening dat Shell een onrechtmatige daad begaat met zijn huidige bedrijfsvoering en beleid, en niet voldoet aan de zorgplicht. Ook is Shell al lang op de hoogte van het probleem en kan ze het voorkomen, omdat Shell in Nederland is gevestigd is de Nederlandse rechter bevoegd om te oordelen.
Met de klimaatzaak tegen Shell voegt Milieudefensie zich in een groeiende rij van organisaties die fossiele energiebedrijven aanklagen voor de klimaatschade die ze veroorzaken. In de VS lopen er inmiddels meerdere zaken van met name lokale overheden tegen grote fossiele energiebedrijven. Een goed beginpunt voor meer informatie over de verschillende klimaatzaken tegen overheden en bedrijven is de site Climate Liability News.
Milieudefensie stelt de volgende eisen aan Shell:
Shell brengt zijn beleid en investeringen in lijn met de klimaatdoelen van Parijs;
Shell bouwt zijn olie- en gasproductie af en brengt zijn uitstoot terug naar nul in 2050;
Shell maakt afspraken met Milieudefensie over de invulling, tussendoelen en openbare verantwoording.
Shell heeft 8 weken om tegemoet te komen aan de eisen van Milieudefensie. Doet ze dat niet, dan volgt een dagvaarding. Milieudefensie wordt in de klimaatzaak tegen Shell bijgestaan door Roger Cox, die eerder Urgenda bijstond in de klimaatzaak tegen de Nederlandse staat.
Een coalitie bestaande uit Uneto-VNI, de milieubeweging en een groot deel van de energiesector pleit in een manifest voor een verbod op cv-ketels met ingang van 2021. In plaats daarvan moet er bij vervanging gekozen worden voor alternatieven, zoals een (hybride) warmtepomp. Op het eerste gezicht oogt dit sympathiek en passend in de lange termijndoelstelling om van gas af te gaan voor verwarming. Het is echter de vraag of dit de juiste oplossingsrichting is.
Alternatieve warmtebronnen
Een cv die aan het eind van zijn levensduur is kan dan alleen nog worden vervangen door een warmtepomp, zonnewarmte, stadsverwarming, infraroodverwarming of een hybride systeem (half cv-ketel, half warmtepomp). Deze zijn vaak een stuk duurder dan de cv-ketel en in geval van stadsverwarming of een warmtepomp ook niet zomaar van de een op de andere dag gerealiseerd. Bij een verbod op nieuwe cv-ketels worden bewoners in wijken waar tussen 2021 en 2030 een warmtenet wordt aangelegd op forse kosten gejaagd, tenzij de regels een uitzondering voor het huren van cv-ketels gaan bevatten.
Een ander nadeel is dat een huis niet zomaar geschikt is voor een warmtepomp. Een warmtepomp vergt een forse vermindering van de warmtevraag om te voorkomen dat het elektriciteitsverbruik in het stookseizoen explodeert. De energieinhoud van een kubieke meter gas staat namelijk gelijk aan een kleine 10 kilowattuur. Bij een gemiddeld gasverbruik van 1200 m3 betekent dat 12 duizend kilowattuur extra elektriciteitsverbruik. Zelfs als de warmtepomp daadwerkelijk vijf eenheden thermische warmte uit iedere eenheid elektriciteit weet te halen (de zogenoemde COP) is dat ruim 2.000 kWh elektriciteit per jaar extra.
In het rekenvoorbeeld van Milieucentraal daalt het gasverbruik van 1.700 m3 naar 850 m3 en 1.500 kWh. Dat is dus een besparing van 50% gas en een stijging van je elektriciteitsverbruik met 50% (uitgaande van de 3.000 kWh die Milieucentraal als gemiddeld verbruik hanteert).
Omdat de alternatieven, zoals een hybride warmtepomp, veel duurder zijn en niet iedereen dat geld heeft pleiten de bedrijven en organisaties voor een systeem waarbij je per woning een vast bedrag per maand betaalt voor de installaties die voor warmte en stroom zorgen. Als je je huis verkoopt, neemt de volgende eigenaar de lening over. Dat wordt ook wel gebouw-gebonden financiering genoemd.
Hoe dan wel?
Ik onderschrijf het uitgangspunt dat het gasverbruik snel moet dalen vanwege de mijnbouwschade in Groningen en de klimaatdoelen te halen. De beste manier daarvoor is de energievraag (en dan met name de warmtevraag) van gebouwen fors te verlagen. Bij een goede aanpak geeft dat ook een enorme woningverbetering, een hoger thermisch comfort en een betere kwaliteit binnenlucht. Zelf zou ik daarom een andere weg volgen bestaande uit drie paden. Het eerste pad is bewoners stimuleren of desnoods verplichten tot het plukken van laaghangend fruit. Het tweede pad is een stapsgewijs verbod op nieuwe gastoestellen. Het derde pad dialoog met bewoners over alternatieven warmtebronnen en het afbreken van de bestaande gasinfrastructuur.
Met simpele maatregelen en relatief weinig geld (1.000 Euro) is volgens onafhankelijk energieadviseur Lars Boelen een besparing van 50% van het gasverbruik mogelijk. De maatregelen die hij noemt hebben als bijkomende voordelen dat ze elektriciteit besparen in plaats van leiden tot extra elektriciteitsverbruik en dat ze goedkoper zijn dan een hybride warmtepomp.
De eerste stap van het tweede pad is een verbod op gas bij nieuwbouw van woningen en kantoren. De Eerste Kamer heeft deze week ingestemd met het wetsvoorstel dat dit mogelijk maakt. De tweede stap is een verbod op cv-ketels bij grootschalige renovaties in de huursector en een verplicht afbouwplan bij het verlenen van nieuwe milieuvergunningen. Een verplichting om een van gas af plan te (laten) maken voor je woning bij vervanging van de cv-ketel zou een mooie aanvulling zijn, zeker ook voor de particuliere huursector. Deze stap kan nog deze kabinetsperiode gerealiseerd worden. De derde en laatste stap van het tweede spoor is pas een verbod van de cv-ketel, HRe-ketel en hybride warmtepomp. Deze derde stap zou ik veel verder in de toekomst situeren, zo ergens rond 2030. Op die manier krijgen huiseigenaren en verhuurders de tijd om plannen te maken voor alternatieven waarbij energiebesparing een veel grotere rol kan spelen.
Het derde spoor begint met het aanwijzen van een partij die regie krijgt bij het ontwikkelen van plannen om binnen 15 jaar wijk voor wijk van gas af te gaan. Een mogelijke partij voor de regierol is de gemeente. Deze zou in dialoog met netwerkbedrijf, bewoners en gebouweigenaren plannen moeten uitwerken om wijk voor wijk van gas af te halen, bij voorkeur afgestemd op het moment dat de netbeheerder zijn gasleidingen moet vervangen. Veel gemeenten zijn hier al mee begonnen. Een termijn van 15 jaar geeft bewoners en gebouweigenaren ook de kans om plan te maken voor hun vastgoed waarbij het terugbrengen van de warmtevraag een grote rol speelt.
Conclusie
Het plan om binnen drie jaar een algemeen verbod op nieuwe cv-ketels in te stellen is goed nieuws voor de installatiebranche en de gasbranche. Veel bewoners zullen op het moment van vervanging niet anders kunnen dan overschakelen op een (hybride) warmtepomp. Individueel overstappen op een collectief systeem als stadsverwarming is hoe dan ook kansloos. De gasbranche kan bij uitvoer van dit plan in z’n handjes knijpen, want de hybride warmtepomp vormt na de niet geslaagde marktuitrol van de HRe-ketel een nieuwe mogelijkheid om gasverbruik in stand te houden en de weerstand tegen het verwijderen van de gasinfrastructuur zal een stuk hoger zijn in wijken waar veel mensen verplicht vijfduizend Euro of meer hebben geïnvesteerd in een hybride warmtepomp.
De grote verliezers bij het voorgestelde verbod op cv-ketels zijn niet alleen bewoners, maar ook alle mensen en organisaties die tijd en moeite steken in de beweging van onderop om van gas af te gaan. Ook verkopers van woningen waar een gebouwgebonden financiering op rust waar geen lagere energierekening tegenover staat kunnen zich opmaken voor een daling van de waarde van hun pand (vergelijkbaar met het verschil in woningwaarde tussen woningen zonder en woningen met een hoge erfpachtkanon).
Bij de gemeenteraadsverkiezingen heeft GroenLinks Schiedam een mooi resultaat geboekt dankzij de inzet van het groeiend aantal (actieve) leden en sympathisanten in Schiedam. Zelf heb ik daar geen bijdrage aan geleverd, omdat mijn werk het afgelopen jaar te veel aandacht vroeg om tijd in GroenLinks te kunnen steken. Dat is ook de reden dat mijn bestuurstaak sinds vorig jaar waargenomen is door Bart Voortman.
Ik vind dat GroenLinks Schiedam een actieve voorzitter verdient, die tijd steekt in de afdeling. Ik heb deze rol het afgelopen jaar niet weten te vervullen. Na lang wikken en wegen heb ik daarom besloten mijn functie als voorzitter van GroenLinks neer te leggen zodra de ALV een opvolger heeft gekozen. Langs deze weg wil ik de fractie en de rest van het bestuur bedanken voor de prettige samenwerking. Ik dank de leden voor het in mij gestelde vertrouwen en wens de nieuwe fractie veel succes in de komende raadsperiode. Natuurlijk blijf ik lid van GroenLinks en zal me ook lokaal weer gaan inzetten, met name op groene thema’s. We komen elkaar dus ongetwijfeld weer tegen.
De Duitse overheid heeft voorgesteld om trams en bussen in bepaalde steden gratis te maken om luchtvervuiling tegen te gaan. Het gezondste aan dit idee is het debat dat op gang is gekomen. Craig Morris voegt een eigen idee toe, waar ook Nederlandse gemeenten hun voordeel mee kunnen doen.
Tekst: Craig Morris. Vertaling: Krispijn Beek.
De totale kosten van autoverkeer zijn drie keer zo hoog als de kosten voor openbaar vervoer in Duitsland (Foto door Platte C, edited, CC BY-SA 3.0)
Herinner je je dieselgate nog? (Auto’s in de EU zijn niet zo schoon als fabrikanten beweren,) De EU steunt stevig op Duitsland om de lucht in steden schoner te maken. Het lijkt onmogelijk om deze auto’s te laten voldoen aan de huidige emissienormen – zo niet technisch, dan politiek; het zou Duitse autofabrikanten een vermogen kosten.
Daarom lieten de sociaal democraten (SPD) een volstrekt onverwacht proefballonnetje op tijdens de coalitieonderhandelingen half februari: maak openbaar vervoer gratis. Het informele voorstel werd op praktische gronden kritisch ontvangen; de huidige infrastructuur zou niet in staat zijn om de plotselinge groei aan te kunnen en het zou vele jaren duren om de dienstregeling uit te breiden.
De verandering in reiswijze in Freiburg, Duitsland naar vervoerswijze tussen 1982 en 2016. Van links naar rechts: wandelen, fietsen, openbaar vervoer, auto’s met chauffeur en passagiers, en auto’s met enkel chauffeur. Het autogebruik is gedaald van 39% naar 21% in deze 34 jaar, maar openbaar vervoer is gedaald in de tweede periode tussen 1999 en 2016. Fietsen is het sterkst gegroeid maar kan niet gecombineerd worden met het lokale openbaar vervoer; fietsen mogen niet mee in de bus of tram in Freiburg. De bevolkingsomvang staat links. Bron: gemeente Freiburg.
Maar het debat bleef de krantenkoppen domineren en we leerden er veel van. Bijvoorbeeld dat gemeentelijke openbaar vervoerbedrijven naar schatting 10 miljard Euro aan jaarlijkse inkomsten zouden verliezen; en dat is enkel nog het verlies aan directie kaartverkoop. Steden kruissubsidiëren openbaar vervoer jaarlijks voor naar schatting 71 miljoen Euro in een middelgrote stad als Kassel. (In Berlijn is de kaartverkoop goed voor iets meer dan de helft van de totale kosten.) Onderzoekers schatten (in het Duits) dat de totale kosten van autoverkeer driekeer zo hoog zijn als de kosten van openbaar vervoer. Deze bevindingen zijn niet bepaald nieuw, maar ze zouden onderbelicht blijven zonder de huidige discussie.
Denemarken doet het beter
De Denen weten al lang beter. We kunnen voorbij externe gezondheidskosten van vervuiling en ongevallen kijken: fietspaden en stoepen zijn goedkoper en behoeven veel minder onderhoud dan wegen voor auto’s en vrachtauto’s. Er zijn ook voordelen in comfort (revitalisatie van stadscentra) en toerisme. In 2010 al schreef de Deense Fiets Ambassade (PDF):
When all these factors are added together the net social gain is DKK 1.22 (0.13 euros) per cycled kilometer. For purposes of comparison there is a net social loss of DKK 0.69 (0.09 euros) per kilometer driven by car.
Denemarken voert deze discussie dus al een aantal decennia, terwijl de discussie in Duitsland pas een maand geleden is gestart.
Er is ook principiële kritiek op het plan: mensen nemen een dienst voor lief als deze gratis is. Maar veel mensen zouden nog steeds autorijden. De publieke discussie heeft laten zien dat voor sommigen het openbaar vervoer sneller en comfortabeler is dan autorijden, maar niet voor iedereen. En als meer mensen overschakelen naar tram en bus nemen de files af en wordt autorijden aantrekkelijker.
Steden door de centrale overheid laten betalen om gratis openbaar vervoer aan te bieden is misschien sowieso niet zo’n goed idee. Steden zullen weerstand bieden als lokale beslissingsbevoegdheden worden afgenomen. En een goed plan behoeft ook ontwikkeling van infrastructuur, wat de gemeente op lokaal niveau het best kan.
We willen het autogebruik terugdringen, niet alleen openbaar vervoer bevorderen
Daarom een ander idee: waarom geven we mensen die hun auto verkopen geen transport krediet? Op dit moment wordt een bonus van 4,000 euro geboden, bijvoorbeeld voor het aanschaffen van een elektrische auto. Geef mensen die een auto verkopen die ze minsten twee jaar in bezit hebben gehad een krediet dat ze kunnen inzetten voor elke andere soort van vervoer. Een jaarabonnement voor het openbaar vervoer in Berlijn begint op 761 Euro, dus je zou vijf jaar gratis door Berlijn kunnen reizen van dat geld. Of je zou een nieuwe fiets kunnen kopen en nog steeds voldoende geld overhouden om een paar jaar de tram en bus te gebruiken. Lange afstandstreinen zouden ook uit de bonus betaald kunnen worden, inclusief de jaarpas van 4,270 euros. Je gaat dan ook een heleboel wandelen, dus je gaat ook behoefte hebben aan meerdere paren goede schoenen – serieus.
Deze transitie zou iedereen de mogelijkheid geven om te kiezen wat het best is voor zijn situatie. Het gebruik van openbaar vervoer zal stijgen maar krijgt ook kans om zich aan te passen – en steden blijven in de positie om keuzes te maken over openbaar vervoer tarieven en infrastructurele planen. Sommige mensen zullen ook blijven autorijden.
In mijn volgende post zal ik focussen op een aantal ideeën van andere steden rond de wereld. Veel van deze voorbeelden komen uit de reacties van lezers in de Duitse discussie. Mensen leren niet alleen van journalisten, maar ook van elkaar.
In de duurzaamheidsbeoordeling die Stichting Natuur & Milieu onlangs publiceerde eindigt Schiedam op de 33ste plaats. Voor Energiek Schiedam is het interessanter om te zien hoe het staat met het opwekken van groene stroom in Schiedam. Ook hier scoort Schiedam slecht met de productie van slechts 14 kilowattuur zonnestroom per inwoner per jaar, alleen Rotterdam doet het slechter met 11 kilowattuur per inwoner.
Ranglijst opgewekte zonnestroom per inwoner per jaar. Bron Natuur & Milieu.
Schiedamse plannen voor zonne-energie
Het goede nieuws is dat er in 2017 een behoorlijk aantal subsidieaanvragen is gedaan voor nieuwe projecten in Schiedam. Alleen al in de eerste helft van 2017 werd subsidie toegekend voor 28 projecten in Schiedam. Volgens de huidige subsidieregels moeten deze projecten binnen een jaar opdracht geven tot het plaatsen van zonnepanelen.
Wanneer de projecten die in de eerste helft van 2017 subsidie hebben gekregen allemaal worden gerealiseerd stijgt de stroomproductie met 58 kilowattuur per inwoner, dat is een verdrievoudiging van de productie. Hoeveel er in de tweede helft van 2017 in totaal is toegekend aan Schiedamse projecten is nog niet bekend.
Plannen Energiek Schiedam en Schiedams Energie Collectief
Wat we al wel weten is dat Energiek Schiedam in de tweede helft van 2017 subsidie heeft gekregen voor nieuwe zonne-energie projecten op gemeentelijk vastgoed. Wanneer we deze projecten realiseren zijn ze samen jaarlijks goed voor 5 kilowattuur per Schiedammer. Ter vergelijking ons eerste project Zon op Wennekerpand is jaarlijks goed voor 0,5 kilowattuur per Schiedammer. Het bestuur van Energiek Schiedam wil deze nieuwe projecten dan ook graag realiseren en zoekt enthousiaste vrijwilligers om daar bij te helpen.
Ook het Schiedams Energie Collectief heeft subsidie toegewezen gekregen voor zonne-energie projecten op gemeentelijk vastgoed. Deze projecten zijn net als die van Energiek Schiedam goed voor 5 kilowattuur per Schiedammer.
De projecten waarvoor Energiek Schiedam en het Schiedams Energie Collectief subsidie hebben gekregen kunnen de productie van zonnestroom van Schiedam verdubbelen en de productie van zonnestroom op gebouwen van de gemeente zelfs vertienvoudigen. Het bestuur van Energiek Schiedam hoopt dan ook op actieve ondersteuning van de huidige en de toekomstige raads- & collegeleden, en van de ambtenaren van de gemeente Schiedam.
Conclusie
Wanneer we alle nu bekende plannen voor zonnestroom uit 2017 in 2018 realiseren groeit de productie van zonnestroom in Schiedam naar 83 kilowattuur per inwoner. Volgens de rapportage van Natuur & Milieu is dat goed voor een top 10 notering op gebied van opwekking van zonnestroom per inwoner. Naar onze mening is dat de moeite waard om onze schouders onder te zetten. Doe je mee?
Dit bericht is eerder gepubliceerd op de website van Energiek Schiedam.
