Deze zomer was te warm om te bloggen, met het najaar voor de deur is het tijd om de draad weer op te pakken. Te beginnen met een stukje over de ontwikkeling van ons energieverbruik en onze energieproductie in augustus 2020.
In bovenstaande grafiek is goed te zien dat ons bruto energieverbruik nog steeds lager ligt dan voorgaande jaren en dan het gemiddelde over de periode 2011-2018 (exclusief 2013). Per saldo ligt ons energieverbruik tot en met augustus zo’n 25% lager dan gemiddeld. Dat kan deels komen door de warmere winter, maar in onderstaande grafiek is te zien dat ons energieverbruik voor verwarming ook is gedaald als ik corrigeer voor het aantal graaddagen.
Omgerekend naar een standaardjaar is ons energieverbruik voor verwarming gedaald van zo’n 5.500 kWh met aardgas naar zo’n 3.200 kWh met infraroodverwarming, zo’n 400 kWh van deze daling is toe te schrijven aan de warmere winter. Het energieverbruik voor warm water en apparaten is in dezelfde periode nagenoeg gelijk gebleven:
Energieproductie
In bovenstaande grafiek is goed te zien dat onze elektriciteitsproductie de afgelopen jaren redelijk constant is. In de periode 2011 tot en met 2014 is het fors gestegen doordat we in die periode stapsgewijs begonnen zijn met eerst de zonneboiler, gevolgd door winddelen en onze zonnepanelen. Al met al ligt onze productie momenteel zo rond de 5.000 kWh per jaar. Waarvan zon de grootste bijdrage levert, zowel thermisch als elektrisch.
Als ik kijk naar de herkomst van alle onze energie dan produceren we nu op jaarbasis 58% zelf met zon en wind. De resterende 52% bestaat voor 25% uit ingekochte groene stroom en voor 17% uit aardgas. Een forse daling ten opzichte van de 56% aardgas die we voorheen inkochten. Ons gasverbruik ligt op jaarbasis nog steeds onder de 150 m3. Laag genoeg om deze winter een laatste stap te overwegen richting aardgasvrij.
Netto energieverbruik
Als ik kijk naar ons netto energieverbruik, dus ons bruto verbruik minus onze energieproductie dan ligt deze dit jaar aanzienlijk lager dan voorgaande jaren.
2020 is het tweede jaar waarin we ons netto energieverbruik tot en met augustus onder de 3.000 kilowattuur hebben weten te houden. Sterker we zitten dit jaar net onder de 1.500 kilowattuur, ruim 58% lager dan het gemiddelde over de periode 2014-2018.
Schatting jaarverbruik Greenchoice
Ondertussen blijft Greenchoice wat moeite houden met het inschatten van ons jaarverbruik. Hieronder in rood hun inschatting en in het blauw het werkelijk elektriciteitsverbruik over de afgelopen 12 maanden. Ik blijf benieuwd wanneer hun algoritme iets meer lerend wordt 🙂
De documentaire Planet of the Humans van regisseur Jeff Gibbs en producent Michael Moore maakt de tongen over duurzame energie los. Aan het eind van de film blijkt de centrale stelling dat alleen minder consumeren en minder mensen een oplossing bieden. De weg daarnaartoe leidt langs veel halve onwaarheden en verouderde informatie over duurzame energie en de milieubeweging, en langs een van de vaste stokpaardjes van producent Michael Moore: kapitalisme is slecht en de 1% heeft de macht gegrepen. In een reactie op de commotie geeft Michael Moore aan dat het gelukt is om het debat te openen:
Wow! Thank u everyone. The conversation we needed has begun. Let’s not be afraid to have it. The 1% SHOULD be afraid. They will no longer co-opt our movement. We are losing the battle of climate catastrophe. Let’s not let that happen. Pls share our film! https://t.co/XjUbnem8YGpic.twitter.com/9OvRsUv9m2
Onder welke steen de beste man de afgelopen 20 jaar gelegen heeft weet ik niet, want het debat over bio-energie woedt al jaren. Net zoals er al jaren stil aandacht is voor de nadelen van wind- en zonne-energie, voor het feit dat elektrische auto’s de files niet gaan oplossen en voor het feit dat enkel en alleen de overschakeling op duurzame energie niet afdoende gaat zijn om binnen de ecologische grenzen te blijven. Zoals er ook al decennia aandacht en beleid is om de groei van de wereldbevolking indirecte af te remmen, bijvoorbeeld door beter onderwijs voor meisjes en door seksuele voorlichting. Directere vormen voor het afremmen van de bevolkingsgroei, zoals de één kind politiek in China, hebben zacht gezegd nogal nare bijwerkingen gehad.
En om nou te zeggen dat Michael Moore degene is die het debat over de tegenstelling tussen kapitaal (de 1%) en arbeid nieuw leven in blaast lijkt me ook wat te veel eer, dat debat is naar mijn mening veeleer nieuw leven ingeblazen door economen als Thomas Piketty. En zoals Jef Fox in The Nation schrijft de film mist alle hoopvolle ontwikkelingen van het afgelopen decennium, waarin de Amerikaanse milieubeweging een vuist wist te maken ondanks een niet zo milieuvriendelijke en een ronduit milieu-onvriendelijke president.
Aangezien de film ook in de reacties van Sargasso discussie deed opwaaien schreef ik voor Sargasso onderstaande recensie. Inclusief een niet uitputtend overzicht van onjuiste en verouderde informatie in de film en met links naar meer lezenswaardige reacties op de film. Los van de inhoud vind ik de film naar overigens een draak. De documentaire mist de subtiliteit en scherpte van het oudere werk van Michael Moore, zoals Bowling for Columbine of Roger & me. Ook zit de film vol met pathetische filmmuziek, waar ik een broertje dood aan heb.
Duurzame energie als het antwoord voor alle problemen?
Zo ergens rond minuut 55 van de documentaire wordt een van de grootste stropoppen van de film opgezet: milieugroepen zouden al jaren roepen dat alles goed komt als we maar overschakelen op duurzame energie. En goh, wat gek, dat blijkt niet waar te zijn. Zelfs wanneer iedereen overschakelt op duurzame energie houden we sociale- en milieuproblemen. Daarbij blijken duurzame energiebronnen ook hun eigen sociale en milieuproblemen te kennen, bv bij de winning van de grondstoffen en in de afvalfase. Een onderwerp waar ik in 2012 al over schreef schreef. Gibbs vergeet voor het gemak te melden dat de bij de winning van grondstoffen voor de alternatieven (fossiele energie en uranium) ook de nodige misstanden zijn. Denk bijvoorbeeld aan de bloedkolen discussie van een paar jaar geleden, aan de enorme landschappelijke schade van dagmijnbouw in Duitsland en Canada, de vervuiling van de Niger delta door de oliewinning, door uranium winninig in Namibië of dichter bij huis de ellende ten gevolge van gaswinning in Groningen.
Een groter probleem is dat Gibbs geen enkel voorbeeld noemt van een milieugroep die heeft gesteld dat met de overgang op duurzame energie alles is opgelost. Niet zo vreemd, want ik ken ze niet. Als ik me beperk tot Nederland noemt Urgenda in haar Visie 2030 een vijftal transities waarvan de overgang naar duurzame energie er maar een is. Naast de overgang op duurzame energie gaat het bij Urgenda om anders eten, anders wonen, andere vormen van mobiliteit en andere manieren van produceren. In al die transities speelt het reduceren van de vraag naar energie een belangrijke rol. In Amerika spreekt het Rocky Mountain Institute al sinds 1990 over NegaWatts als belangrijke opgave. In Nederland pleit Milieudefensie al een aantal jaar onder de term eerlijk om voor een inclusieve energietransitie. En wie hun website bekijkt kan toch moeilijk beweren dat ze enkel gericht zijn op duurzame energie, Milieudefensie zet zich ook al jaren in voor aanpassingen in handelsverdragen. Ook bij Greenpeace is niet terug te vinden dat ze enkel op duurzame energie gefocust zouden zijn als panacee voor alle milieuproblemen.
In de documentaire moeten vooral 350.org en Bill McKibben het ontgelden, zijn reactie vind je hier. Waarschuwing: hij is een stuk beter onderbouwd dan Planet of Humans, dus als je liever blind scheld op de milieubeweging kan ik je het lezen van zijn reactie afraden.
Wellicht dat een van de lezers een milieuorganisatie kent die enkel inzet op duurzame energie als oplossing voor alles?
Meer weten over het tegen gaan van klimaatverandering, of sociale en ecologische grenzen aan groei
Wie meer wil weten over wat er wel allemaal nodig is (en mogelijk) en nieuw is in dit onderwerp raad ik aan om dit artikel uit 2006 over wedges te lezen. Het artikel gaat over de aanpak die Rob Socolow en Stephen Pacala, beide Princeton, hebben geïntroduceerd. Waarbij een wedge een techniek is die in 2055 de emissie met 1 miljard ton CO2 kan hebben verminderd, bv. de inzet van kernenergie, energiebesparing in gebouwen of de inzet van zonne-energie. Princeton onderscheidt op haar website momenteel 15 technologieën die een wedge vormen, waarvan maar 6 met energieproductie te maken hebben. Een uitgebreidere bron van beschikbare technieken die doorontwikkeld en geïmplementeerd moeten worden vind je bij het Internationaal Energie Agentschap, waarbij ze ook aangeven of een techniek op het goede spoor is om zijn bijdrage te leveren. Ook het IEA kijkt verder dan enkel de inzet van (duurzame) energie. Een toegankelijke database vol met mogelijke oplossingen wordt ook geboden door Project Drawdown. Wederom een berg maatregelen die verder gaan dan duurzame energie, waarmee de stelling van Gibbs en Moore dat er enkel focus ligt op duurzame energie wederom gefalsificeerd is. Voor wie een combinatie tussen sociale en ecologische grenzen zoekt kan ik Donut economy van Kate Raworth aanraden.
Het centrale plaatje van haar theorie staat hierboven. Volgens Raworth hebben mensen behoefte aan een zeker minimum aan voorzieningen, zoals onderdak, vrede en gerechtigheid, energie en voedsel. Wanneer er te veel wordt geconsumeerd lopen we echter tegen ecologische grenzen aan, bijvoorbeeld in de vorm van klimaatverandering, biodiversiteitsverlies of tekorten aan water. Toch niet echt een voorbeeld van enkel kijken naar duurzame energie….
Overbevolking en overconsumptie
Aan het eind van de film schakelt de film zonder goede onderbouwing over naar het feit dat overbevolking en overconsumptie het werkelijke probleem zouden zijn. Los van het feit dat ik me afvraag hoe je in korte tijd de wereldbevolking terug zou kunnen dringen is het een typisch hondenfluitje voor racistische reacties. Want welke bevolkingsgroepen willen Moore en Gibbs dan terugdringen? En hoe zien ze dat voor zich? Daarbij: er wordt al decennia bevolkingspolitiek bedreven. Soms met gruwelijke bijwerkingen, zoals bij de eenkindpolitiek in China. Reden waarom de focus steeds meer verschoven is naar indirecte vormen van geboortebeperking door te investeren in beter onderwijs voor meisjes en in gezinsplanning. Maatregelen die langzaam maar zeker hun vruchten afwerpen, al geldt dat zeker niet voor alle landen. Wereldwijd gezien daalt het aantal kinderen per vrouw al sinds de jaren 50. Uit mijn hoofd zijn er ongeveer 2,2 kinderen per vrouw nodig om de bevolking stabiel te houden, op Afrika na zaten alle continenten daar in 2015 onder.
If renewables are so bad, then what does a few million less people on the planet going to do? Oh, and who are we going to knock off or control for? Who decides? How does population control even solve the problem of corporate influence on nonprofits and politics?
Vragen waar de documentaire geen antwoord op geeft. Wellicht dat een van de lezers van Sargasso antwoord kan geven op de vraag hoe je op een ethisch verantwoorde manier 90 tot 95% CO2 reductie bereikt via bevolkingspolitiek en zonder aanpassing in onze levensstijl of overschakeling op duurzame energie.
Een tweede punt dat de documentaire aanhaalt is overconsumptie. Bezien vanuit de donut van Kate Raworth zijn er ongetwijfeld delen van de wereld waar de consumptie op een niveau ligt waardoor ecologische grenzen worden overschreden. In Nederland zijn de grenzen die het meest recent knellen klimaatverandering, neerslag van stikstof en chemische verontreiniging (pfas). Tegelijkertijd zijn er delen van de wereldbevolking waar de consumptie zo laag ligt dat niet voldaan wordt aan een sociaal minimum. Denk aan de beschikbaarheid van energie, voedsel of vrede in grote delen van de wereld. Is er dan sprake van een totale overconsumptie? Eerder van een gebrek aan spreiding van consumptie over de wereld. Al heb ik zo’n vermoeden dat een deel van de mensen die verheugd reageert op de kritiek van de film op duurzame energie het maar lastig gaat vinden als we geld gaan overmaken naar Zuid-Europa of Afrika om mensen daar binnen de donut te krijgen… Hetzelfde geldt denk ik voor de benodigde aanpassingen in onze levensstijl om de het aandeel in de CO2 uitstoot waarvoor de rijkste 10% verantwoordelijk is terug te brengen. Al helemaal als we duurzame energie daarbij uitsluiten als oplossing voor een deel van het terugdringen van onze CO2 emissies.
Vraagtekens bij biobrandstoffen/biomassa
De film zet terecht vraagtekens bij bepaalde vormen van biobrandstoffen en biomassa. Vraagtekens die al jaren gezet worden, deSER bracht in 2010 al een advies uit over de kansen en dilemma’s van een biobased economy. De discussie over het maken van ethanol van mais loopt al zeker 10 jaar, aangezwengeld door met name de milieubeweging en ontwikkelingsorganisaties zoals OxfamNovib. Onder het motto geen voedsel in de tank verzetten zij zich al jaren tegen deze zogenaamde eerste generatie biobrandstoffen, die gemaakt wordt van voedselgewassen. Een van de redenen is dat buitenlandse investeerders massaal grond opkochten om er grondstoffen voor biobrandstoffen op te verbouwen in plaats van voedsel. De tweede generatie biobrandstoffen wordt veelal gemaakt van afval, zoals frituurvet of kadavers. Ook over het gebruik van deze biobrandstoffen bestaat al jaren discussie. Reden voor Nederland om al zeker sinds 2012 in te zetten op geavanceerde biobrandstoffen op basis van algen en bacteriën. In 2019 nam de EU nieuwe duurzaamheidscriteria voor biobrandstoffen aan. Daarmee is de discussie niet volledig weg, maar neemt de EU onder druk van actievoerders en groene partijen wel maatregelen om een deel van de nadelen tegen te gaan. Ontbrekende figuren onder die actievoerders het afgelopen decennium: Michael Moore en Jeff Gibbs. En ik vermoed een heleboel andere mensen die nu dwepen met de negatieve aspecten van biobrandstoffen. De grote palmolieplantages ontging het nieuws vorig jaar niet.
Ook bij de inzet van biomassa voor energie zijn de nodige vraagtekens te zetten. Al is het ook daar wel zaak om niet alles over een kam te scheren. Maar vooral ook om te zien vanuit welke hoek de afgelopen jaren gestreden is voor verbeteringen of afbouw van de inzet van biomassa. Op landelijk niveau zijn het vooral GroenLinks, D66, CU en PvdD en in mindere mate SP en PvdA geweest die zich tegen de inzet van biomassabijstook in kolencentrales hebben gekeerd. De namen Michael Moore en Jeff Gibbs zijn daarbij nooit gevallen. Ook een deel van de mensen die zich nu op twitter druk maken over de stikstofemissie van biomassaverbranding heb ik niet gehoord toen in 2009 te maken kreeg met dilemma’s rond de extra stikstof van een op biodiesel gestookte energiecentrale op de Maasvlakte. Ik heb ook zo’n vermoeden dat een aanzienlijk deel van de mensen die naar aanleiding van deze film tegen de inzet van biomassa ageert niet weet hoe de partij waarop ze de afgelopen decennia hebben gestemd hier tegenover staat. In de peilingen van de VVD is er in ieder geval niets te merken van weerstand tegen biomassa.
De situatie bij biogas ligt ook genuanceerd, biogas gemaakt van een rioolwaterzuivering of afgevangen van een vuilnisbelt zorgt voor weinig controverse. Lastiger ligt het al als er met subsidie mest vergist wordt. In hoeverre houdt dat de intensieve veeteelt in stand? Ook dat is een discussie die al jaren gevoerd wordt.
Dat nuances ten aanzien van bio-energie geen plaats krijgen in de film van Gibbs vind ik kwalijk, dat mensen die betrokken zijn bij bio-energie geen pakkende one-liner hebben als antwoord vind ik logisch. Het gaat niet over wapenbezit, het gaat over een van de lastigste en taaiste onderdelen van de energietransitie. Een onderdeel waar in de Tweede Kamer en in het Europees Parlement al jaren met regelmaat over gedebatteerd wordt. Met een beetje zoeken op internet kom ik ook Amerikaanse studies en artikelen tegen uit 2006 die soortgelijke discussies oproepen ten aanzien van biobrandstoffen van mais als de film van Moore en Gibbs doet. Dat zij er pas in 2020 mee komen doet me in herhaling vervallen: onder welke steen hebben ze al die tijd zelf gelegen?
Wind- en zonne-energie
Het vermakelijkst wordt het eigenlijk bij zon- en windenergie. Ik ben geen techneut, maar kon een deel van de fouten er desondanks zelf al uitvissen bij het kijken naar de film. Zo gaat het bij minuut 15 van de film over een zonnedak met een efficiency van de cellen van 8%. Eerder deze week maakt het Chinese Trina Solar bekend te starten met de productie van zonnepanelen van 515 Wattpiek met een cel efficiency van 21%. De fabrikant verwacht dit op korte termijn verder op te kunnen voeren naar 24%, drie keer zo efficiënt als de panelen uit de film van Gibbs. De beelden zijn dan ook van 10 jaar terug. Alsof je online sociale netwerken gaat bespreken aan de hand van Hyves en MySpace…
Een andere simpele om er uit te vissen was de levensduur van zonnepanelen: 10 jaar wordt zonder tegenspraak beweert in de documentaire. Zonnepanelen kunnen echter veel langer mee. Zelfs Shell zonnepanelen uit 2000 doen het nog steeds. De prestaties van zonnepanelen gaan wel langzaam achteruit, de degradatie in prestaties is zo’n 0,8% per jaar. Voor een van de projecten waar ik zelf bij betrokken ben geweest vanuit onze lokale energiecoöperatie hebben we een opbrengstgarantie voor 16 jaar, leveren de zonnepanelen te weinig op dan krijgen we geld van de installateur.
De film bevat de misvatting dat er altijd fossiele centrales altijd moeten draaien staan om variaties in wind- en zonne-energie op te vangen, wat niet waar is. Zie voor de uitleg hierover deze blog van Jasper Vis. Ook het idee dat de CO2-winst van windenergie teniet wordt gedaan door het dalende rendement van fossiele centrales is borrelpraat, die we in Nederland kennen van de hand van Le Pair en recenter van Van Erp.
Natuurlijk komt ook Duitsland voorbij waarbij in een aantal fragmenten wordt gesproken over het grote aandeel groene stroom, om door te gaan met een shot van het aandeel duurzame energie. Alsof elektriciteit en energie hetzelfde zijn. Daarbij stelt de documentaire ook dat de CO2 emissie in Duitsland niet gedaald is door de overgang naar groene stroom. Wat aantoonbaar onjuist is:
Duitsland zet daarbij, anders dan Nederland, veel minder in op biomassa. Ook is de productie van CO2 arme elektriciteitsbronnen sinds 2002 gestegen, ondanks het afschakelen van kerncentrales. Je kan discussiëren of Duitsland verder was geweest als het zijn kerncentrales open had gehouden en de kolencentrales uit had gezet. Dan ga je echter voorbij aan de politieke realiteit in Duitsland, waar tot een paar jaar geleden weinig steun was voor het aanpakken de kolensector, en aan het feit dat Duitsland het aandeel groene stroom veel sterker heeft laten stijgen dan bijvoorbeeld Frankrijk.
Ook de CO2-emissies over de hele levenscyclus van wind en zon zijn laag. Vele malen lager dan de emissies van de alternatieven: olie, gas en kolen.
Een ander punt waarop Jeff Gibbs de plank zacht gezegd misslaat ten aanzien van Duitsland is als hij de Turkse LNG-haven Dörtyol in Duitsland situeert.
De film stelt ook de elektrische auto ter discussie. In de film zit onder andere een fragment van de introductie van een Chevy Volt. Jasper Vis achterhaalde dat het fragment waarschijnlijk uit 2010 stamt. Op de vraag hoe de elektrische auto geladen wordt is het antwoord van de vertegenwoordiger van het lokale energiebedrijf (Lansing Board of Water & Light) 95% kolenstroom. De tijd heeft sindsdien niet stilgestaan. Zo is Chevrolet gestopt met de Volt en heeft het energiebedrijf besloten om in 2020 de laatste kolencentrale te sluiten. De kolencentrales zijn vervangen door een combinatie van gascentrales en duurzame energie. Wat dat fragment dus vooral duidelijk maakt is hoe dynamisch de elektriciteitsmarkt is en hoe belangrijk het is om bij het beoordelen van elektrificatie niet alleen te kijken naar de huidige stand van zaken, maar vooral ook naar de toekomstige ontwikkelingen in de elektriciteitsssector.
Die toekomstige ontwikkeling laat zien dat ook gascentrales het steeds lastiger krijgen, met name de piekcentrales. Zon en wind in combinatie met twee uur opslag is volgens Bloomberg New Energy Finance nu de goedkoopste optie in de Europa, China en Japan. En ja, de winning van grondstoffen voor energieopslag heeft sociale en milieuproblemen. Dat is geen reden om deze technologie bij het schroot van de geschiedenis te zetten, maar reden om mijnbouwbedrijven en hun afnemers aan te blijven spreken op hun verantwoordelijkheid, of om rechtszaken tegen dergelijke bedrijven te starten. Zoals zowel milieuorganisaties als ontwikkelingsorganisaties dat al decennia doen. Het gebruik van halve of hele onwaarheden, zoals Gibbs doet, helpt je zaak daarbij niet vooruit. Het gebruik van goed gedocumenteerde feitelijke informatie wel.
Miljonairs/miljardairs: filantropen vs belasting betalen
De film geeft ook kritiek op de rol van miljonairs en miljardairs, en dan met name het geven van geld aan goede doelen. Een kritiek die ik deel en die ook in de milieubeweging en bij ontwikkelingsorganisaties al langer weerklank vind. Denk bijvoorbeeld aan de eerlijk om campagne van Milieudefensie, of aan de focus van Oxfam Novib op belastingontwijking en groeiende ongelijkheid tussen arm en rijk. Aandacht die van oudsher ook te vinden is bij GroenLinks, PvdA, PvdD en SP. Hoewel ieder van deze vier partijen op zijn eigen manier worstelt met het samenbrengen van sociale en groene doelstellingen kan toch moeilijk gezegd worden dat ze de afgelopen decennia daar niet mee bezig zijn geweest zoals Moore en Gibbs beweren. Ook in Amerika is eerlijkere belastingbetaling al langer een thema. En vorig jaar haalde Rutger Bregman in Davos uit naar de gebrekkige belastingmoraal van de rijken:
Dat de aandacht niet wijzigingen in beleid heeft geleid daar mag je zeker kritisch op zijn. Het lijkt me dan meer voor de hand om na te gaan wat er geprobeerd is om de belastingdruk van arbeid terug te schuiven naar kapitaal, dan om te laten zien dat ook duurzame energie het speelterrein is van het grote bedrijfsleven. Je zou je ook kunnen afvragen waarom duurzame energie anders zal zijn dan andere sectoren? Gelet op het terugkeren van het thema bij Michael Moore zou ik wat meer zelfreflectie verwachten. Al vanaf Roger & me richt hij zich tegen de praktijken van het grootkapitaal. Blijkbaar zonder veel succes. Wat kan hij daar zelf beter aan doen? Wat heeft ie verkeerd gedaan? Geen woord erover in de documentaire.
Zoals de documentaire in het deel over Duitsland ook geen woord wijd aan de burgerenergiecoöperaties. Terwijl dat nou juist een van de hoopvolle kansen van duurzame energie is als het gaat om het aanpakken van de invloed van het grootkapitaal. In Duitsland was in 2016 42% van de geïnstalleerde capaciteit in handen van burgers, in 2012 was dit 46%. Dat laat zien dat het aandeel daalt, maar nog steeds aanzienlijk is. In een documentaire die de impact van het grootkapitaal wil bekritiseren zou je toch verwachten dat er aandacht is voor dit voordeel van duurzame energie. Aan gebrek aan Engelstalige literatuur hierover hoeft dat niet te liggen, want er zijn verschillende goede Engelstalige informatiebronnen ook speciaal voor journalisten.
In Nederland is er ook een groeiend aantal lokale energiecoöperaties actief, zowel op het gebied van energieproductie als op het gebied van de warmtetransitie. In het Nederlandse klimaatakkoord zijn afspraken opgenomen over lokale participatie en over het streven naar 50% lokaal eigenaarschap. Dikke kans dat wie wat wil doen tegen een kapitalistisch systeem waar enkel winst voor de aandeelhouder telt zich kan aansluiten bij een lokale energiecoöperatie in de buurt. En als duurzame energie niet je ding is, maar je wil je op een van de andere benodigde wedges inzetten dan zijn er ook voldoende initiatieven te vinden. Bijvoorbeeld voor regeneratie van landbouwgronden of lokaal voedsel.
Reactie op de kritiek
Michael Moore, Jeff Gibbs en Ozzie Zehner hebben inmiddels ook gereageerd op de kritiek (zie hierboven). In hun reactie stellen ze dat hun hoofdboodschap is dat enkel overschakelen op groene energie niet gaat werken, dat er veel meer problemen zijn. Bijvoorbeeld overbevissing en een landbouwsysteem dat drijft op fossiele energie, ontbossing en aantasting van de biodiversiteit. Ook stellen ze dat ze niet geloven in oneindige economische groei op een eindige planeet. Door te blijven doen alsof dat onderwerpen zijn die bij de traditionele milieubeweging niet op de agenda staan schetsen ze een karikatuur van de milieubeweging.
Daarbij hebben ze hun boodschap verpakt in een belabberd slechte documentaire gevuld met halve waarheden en stropopargumenten. Dat maakt het lastig om hun verhaal serieus te nemen en de vele fouten leiden af van de werkelijke discussie. Bij de mensen die dat wel doen blijft vooral de boodschap hangen dat duurzame energie en elektrische auto’s slecht zijn. Ik kom bij weinigen het besef tegen dat Moore en Gibbs en andere boodschap verpakt hebben in hun documentaire. Van de zelfreflectie waar Michael Moore toe oproept kom ik erg weinig tegen bij hemzelf. In hun reactie wijden ze geen enkel woord aan de steun die hun film krijgt onder pseudo-sceptici en de wijze waarop deze film de aandacht afleidt van de werkelijke discussies.
Conclusie
Moore, Zehner en Gibbs tonen met hun documentaire vooral aan slechte researchers te zijn als het gaat om duurzame energie en de milieubeweging. Ze zetten een vals beeld van de milieubeweging neer om die vervolgens met veel misbaar neer te halen. Daarbij onderbouwen ze hun argumenten dat het kapitalistisch systeem, overbevolking en overconsumptie de hoofdoorzaken van alle problemen zijn slecht.
Michael Moore toont ook weinig reflectief vermogen: hoe komt het dat de kritiek die hij al sinds Roger & me tegen het kapitalistisch systeem ventileert de afgelopen decennia nauwelijks weerklank heeft gevonden in de politiek? Zijn antwoord dat dat door de groene beweging komt is ver van de waarheid en overtuigd niet. Gibbs, Zehner en Moore leggen ook niet uit hoe het tegengaan van overbevolking gaat leiden tot 90 tot 95% CO2 reductie. Hetzelfde geldt voor het aanpakken van overconsumptie. De slotbeelden van een oerang oetan in een neergehaald bos past ook in het geheel niet bij de film, waarin geen enkel aandacht wordt gegeven aan biobrandstoffen van palmolie. De focus ligt voornamelijk op Amerikanse biomassa en biobrandstoffen, een zielige grijze eekhoorn was meer op zijn plaats geweest.
Is het mogelijk om kritiek te hebben op zonne-energie, windenergie en biomassa? Zeker, maar dan wel op basis van kloppende feiten. Het laatste wat nodig is is een extra bron van misinformatie. Als ik ervan uitga dat Moore en Gibbs duidelijk hebben willen maken dat klimaatverandering niet het enige probleem is en dat duurzame energie alleen het klimaatprobleem niet gaat oplossen, dan schiet de film zijn doel ver voorbij. Wat blijft hangen bij neomalthusianen is dat overbevolking het probleem is, bij mensen die tegen het kapitalistisch systeem zijn dat het groot kapitaal en overconsumptie het probleem zijn, en bij tegenstanders van duurzame energie dat duurzame energie het probleem is. Die laatste boodschap blijft ook hangen bij mensen die door mensen veroorzaakte klimaatverandering ontkennen. Ik schat de kans dat mensen die geloven dat CO2 geen klimaatverandering veroorzaakt na het zien van de film begrijpen dat duurzame energie onvoldoende is en dat ze hun levensstijl aan moeten passen om binnen ecologische grenzen te blijven nihil.
Wil je meer informatie over de film dan heb ik hieronder een (niet uitputtend) lijstje van mogelijke bronnen:
Begin dit jaar schreef ik over mijn twee goede doelen voor 2020, wat er door de toevoeging van Groasis uiteindelijk 3 zijn geworden. Tijd om een kleine stand van zaken te geven over hoe het er voor staat, waarbij ik ook meteen een aantal oudere doelen meeneem.
Doelen 2020
Laat ik beginnen met het goede nieuws met betrekking tot onze doelen voor 2020: Land van Ons heeft begin maart het eerste stuk land weten aan te kopen in Drenthe en inmiddels een boer gekozen die de komende jaren op de grond gaat boeren. Land van Ons wil zich namelijk inzetten voor het revitaliseren van landbouwgronden, omdat landbouwgronden vroeger een belangrijke bron waren van biodiversiteit. Daarbij gaan ze voor:
Het tweede doel dat ik me gesteld had is van gas af gaan. Inmiddels is ons aardgasverbruik gedaald naar minder dan 150 m3 op jaarbasis. Dus ook daar zijn we aardig op weg.
Bij Groasis is nog weinig verandering te melden, al ben ik er wel achter dat een aantal lezers inmiddels ook een investering hebben gedaan. Wat natuurlijk een bemoedigende gedachte is 🙂
Resultaat Meewind 2019
In 2008 besloot ik mee te doen met een actie om een aanbetaling te doen voor het realiseren van een van de eerste Nederlandse offshore windparken. Dat heeft er toe geleid dat ik sinds 2009 een investering in het Belgische windpark op zee Belwind heb. Een belegging die me geen windeieren heeft gelegd. Het dividend heb ik meestal opnieuw geïnvesteerd in een van de fondsen van Meewind. Hierdoor heb ik inmiddels naast een aandeel in het fonds bestaande parken, ook een aandeel in het fonds nieuwe parken, dat een aandeel heeft in het Nederlandse park Gemini, en in het Energietransitiefonds. Over 2019 hebben alle drie de fondsen een positief rendement geboekt variërend tussen de 8 en de 10%.
Crowdfunding: WakaWaka en Ampyx Power
Buiten de investeringen in directe opwekking heb ik ook een aantal kleine investeringen in producenten van zon en windenergie in Nederland. Het gaat om WakaWaka dat bij de doorstart afspraken heeft weten maken met de nieuwe eigenaar dat de crowdfunders van het eerste uur een aandeel zouden krijgen in het doorgestarte bedrijf. Dit is inmiddels gebeurd.
Ampyx Power is een Nederlandse ontwikkelaar van zogenaamde ‘airborne windenergy’. Oftewel windenergie opwekken met behulp van vliegers of onbemande vliegtuigen. Ondanks de coronacrisis werkt Ampxy Power gestaag door richting een commercieel model. Ampyx Power kiest daarbij voor onbemande vliegtuigen. Ampyx Power is een concurrent van Makani, dat tot februari van dit jaar onderdeel uitmaakte van Google’s moederbedrijf Alphabet.
Ten opzichte van het overzicht in januari heb ik 6 nieuwe investeringen gedaan en zijn er twee investeringen volledig terugbetaald. Het totaal aantal terugbetaalde leningen staat nu op 5. Ook heb ik de eerste leningen af mogen schrijven. De betreffende Afrikaanse provider is in kredietproblemen gekomen. Er is een akkoord met de schuldeisers gesloten, waardoor een deel van de lening niet meer terugbetaald zal worden. Het risico van geld uitlenen aan een bedrijf.
Januari, dus tijd om de balans op te maken over ons energieverbruik en onze energieproductie in december 2019. Oersaai, maar heerlijk om het jaar mee te beginnen. Te beginnen met het overzicht van de kengetallen van december om daarna door te kijken naar ons bruto energieverbruik en de verwarming.
Wat (alles in kWh)
2018
2019
verschil
Ruimteverwarming
898
442
-51%
Warm water
202
244
21%
Apparaten
339
227
-33%
Verbruik/graaddag
2,37
1,11
-53%
Gasverbruik
1089
244
-78%
Elektriciteitsafname
339
683
101%
Teruglevering
14
Elektriciteitsverbruik
339
669
97%
Zonnepanelen
35
48
37%
Zonnedelen
8
4
-50%
Winddelen
153
113
-26%
Zonneboiler
10
0
-100%
Totaal opwekking
206
165
-20%
Netto elektriciteitsverbruik
143
504
252%
Het energieverbruik voor verwarming en apparaten ligt dit jaar fors lager dan vorig jaar. Ook het gasverbruik is behoorlijk gedaald, door onze overstap naar infraroodverwarming. Dat heeft wel gezorgd voor een stijging van ons elektriciteitsverbruik. Per saldo hebben we in december 504 kWh elektriciteit meer verbruikt dan dat we hebben geproduceerd. Onze zonnepanelen hebben het beter gedaan dan in 2018. Onze winddelen, zonnedelen en zonneboiler hebben minder energie opgewekt dan in december 2018. Op jaarbasis verbruiken we inmiddels bijna 1.400 kWh meer elektriciteit dan we zelf opwekken met onze winddelen, zonnedelen en zonnepanelen.
Bruto energieverbruik
Door het lagere energieverbruik in december is ons bruto energieverbruik voor het eerst sinds 2011 onder de 10.000 kWh per jaar uitgekomen. Daarmee ligt ons bruto energieverbruik 1.600 kWh lager dan gemiddeld in de periode 2011-2018, waarbij ik 2013 buiten beschouwing laat. Dat was namelijk een jaar waarin we uitzonderlijk fors hebben gestookt. Ons bruto energieverbruik is daarmee 14% lager uitgekomen dan het gemiddelde over de periode 2011-2018.
Wanneer ik kijk naar de verdeling van ons energieverbruik dan ligt vooral het energieverbruik van onze verwarming veel lager dan in eerdere decembermaanden. Het energieverbruik voor warm water en elektrische apparaten is niet heel veel veranderd.
Onze energievraag op jaarbasis voor warm water en elektrische apparaten is behoorlijk constant. De vraag voor verwarming is wel gedaald. Waarmee het totaal onder de 10.000 kWh op jaarbasis is uitgekomen. Een daling die in maart 2019 al werd ingezet.
Doordat ons energieverbruik voor verwarming afneemt neemt ook het aandeel van verwarming in ons energieverbruik af. Het ligt inmiddels op het laagste niveau met een aandeel van 42%.
In december 2019 bestond ons energieverbruik voor ongeveer tweederde uit elektriciteit. Het resterende deel werd geleverd door aardgas. Een volledige omdraaiing van ons normale patroon, aangezien we in voorgaande jaren in december ruim 75% van onze energiebehoefte uit aardgas haalden.
Wanneer ik kijk naar het aandeel gas in ons bruto energieverbruik dan is dat in december op jaarbasis gedaald naar minder dan 40% van ons energieverbruik. Onze zonneboiler levert nog steeds zo’n 10% van ons energieverbruik. Elektriciteit heeft op jaarbasis voor het eerst sinds we hier in 2011 zijn komen wonen meer dan 50% van onze energie geleverd. Ons bruto energieverbruik is in 2019 voor het eerst sinds we hier wonen onder de 10.000 kWh uitgekomen.
Bron energieverbruik
Een andere manier om naar ons energieverbruik te kijken is door het te verdelen in de verschillende vormen van energieproductie. Waarbij we twee vormen van energie inkopen: aardgas en elektriciteit. Sinds 2013 leveren we in de zomer meer elektriciteit terug dan we verbruiken. Ook ligt ons gasverbruik buiten het stookseizoen al sinds 2011 bijna op nul. Wat in 2019 is verandert is dat ook het gasverbruik in de winter fors gedaald is, doordat we overgeschakeld zijn op infraroodverwarming. De inkoop van groene stroom is daardoor wel gestegen.
Op jaarbasis bestaat ons energie nog steeds voor een groot deel uit aardgas. Al neemt het verbruik wel fors af en is het gedaald naar minder dan 400 m3 gas per jaar, in 2018 was dit nog ruim 700 m3 aardgas. Komend jaar verwacht ik dat het gasverbruik daalt tot onder de 200 m3 aardgas en als de verwarming de rest van het stookseizoen goed doorstaat gaat in 2021 het gas er volledig af.
Het aandeel inkoop van elektriciteit is afgelopen jaar opgelopen en het aandeel aardgas gedaald. Het aandeel gas ligt nu onder de dan 40%. De belangrijkste bron voor energie na aardgas zijn onze zonnepanelen, deze leveren ongeveer 20% van ons jaarlijks energieverbruik. Momenteel kopen we zo’n 15% van onze energie in de vorm van groene stroom. Gevolgd door onze zonneboiler en winddelen met ieder 11% van ons energieverbruik.
Op jaarbasis ligt ons bruto energieverbruik over heel 2019 18% lager dan gemiddeld in de periode 2011-2018. Als ik 2013 buiten beschouwing laat resteert een besparing van 14%, oftewel 1.600 kWh. De daling zit vooral bij de verwarming. De daling van het elektriciteitsverbruik door apparaten wordt voornamelijk bepaald doordat het infraroodpaneel in de badkamer sinds maart meetelt als verwarming. Deze zat voor de installatie van de aansturingssoftware van BeNext verstopt onder elektrische apparatuur.
Energieproductie
Onze energieproductie lag met 4.500 kWh 6% lager dan in 2018. Wederom haalde onze winddelen niet de beoogde productie van 1.500 kWh per jaar. Ook de energieproductie van onze zonnepanelen en zonnedelen lag lager dan in 2018. Alleen de zonneboiler presteerde iets beter dan in 2018.
Doordat ons bruto energieverbruik gedaald is is het aandeel zelf opgewekte energie wel gestegen. We zijn hard op weg naar de 50%, wat ik verwacht te kunnen halen zonder extra zonnepanelen, zonnedelen of winddelen. Puur door de energiebesparing ten gevolge van de overschakeling op infraroodverwarming.
Verwarming
In december zijn we een aantal dagen langer weg geweest dan voorgaande jaren. Dat heeft uiteraard effect gehad op ons energieverbruik. We hebben vooral minder hoeven verwarmen. Als ik hiervoor corrigeer komt het energieverbruik voor verwarming in december uit op 1,65 kWh/graaddag. Dat is 30% lager dan ons energieverbruik voor verwarming in 2018. En ook lager dan we sinds 2011 in ons huis hebben weten te bereiken. De enige verandering ten opzichte van december 2018: infraroodverwarming van ThermIQ.
Ook over heel 2019 ligt ons energieverbruik per graaddag voor verwarming lager dan in eerdere jaren. Al is het verschil minder groot dan in december, omdat we de infraroodpanelen pas in de loop van maart hebben laten installeren. In 2020 verwacht ik daarom dat ons cumulatief energieverbruik voor verwarming, uitgedrukt in kilowattuur per graaddag, lager zal liggen dan in 2019.
Wanneer ik het energieverbruik voor verwarming corrigeer voor onze afwezigheid rond kerst zouden we in december 657 kWh hebben verbruikt voor verwarming. Dat is 27% lager dan de 898 kilowattuur uit december 2018. Daarmee hebben we in 2019 nipt een zuinigheidsrecord gezet met 4.211 kWh, waarmee we zuiniger zijn geweest dan de 4.400 kWh uit 2014. Waarbij de verschillende jaren niet gecorrigeerd zijn voor het aantal graaddagen.
Wanneer ik wel corrigeer voor het aantal graaddagen en de verschillende jaren terug reken naar een standaardjaar met 2802 graaddagen dan wordt het verschil groter. 2019 blijft het meest zuinige jaar met 4.580 kWh, 2014 volgt dan echter op 5.256 kWh. Een verschil van ruim 650 kWh.
Als ik niet corrigeer voor onze afwezigheid rond kerst komt het energieverbruik voor verwarming in december nog lager uit dan in voorgaande jaren. Het energieverbruik per graaddag ligt in december dan zelfs wat lager dan in november. En ook het gemiddeld energieverbruik per graaddag over de afgelopen 12 maanden laat een duidelijke daling zien. Januari wordt wat dat betreft de echte testcase, want lager dan 2,5 kWh/graaddag is me in een januarimaand nog nooit gelukt.
Het totale energieverbruik voor verwarming in een standaardjaar ligt inmiddels onder het de energiebesparing waar het Vesteda model van CE Delft mee rekent voor infraroodverwarming. Zowel als ik uitga van ons energieverbruik op jaarbasis in januari 2019 als wanneer ik uitga van ons langjarig gemiddelde energieverbruik voor verwarming. Naar het totale energieverbruik uit het Vesteda model kijk ik niet eens, voor een c-label woning rekent dat model met een energieverbruik voor aardgas van 12.827 kWh en voor infraroodverwarming met 9.890 kWh. Verbruiken die ik in onze c-label woning nooit en te nimmer heb weten te behalen.
Onze verwarmingskosten zijn in december wel gestegen, ondanks de energiebesparing die onze infraroodpanelen opleveren. Dat komt doordat elektriciteit in Nederland relatief zwaar wordt belast t.o.v. aardgas. De energiebelasting plus opslag duurzame energie bedragen voor gas omgerekend zo’n 4 Eurocent per kilowattuur. Voor elektriciteit is dit 12,5 Eurocent per kilowattuur.
Al met al zijn onze verwarmingskosten met Euro 188 gestegen ten opzichte van onze gemiddelde verwarmingskosten in 2011-2018. Waarbij alle verbruiken omgerekend zijn tegen de tarieven van 2020. Die stijging zal in 2020 nog wel doorzetten, tenzij we extra energiebesparende maatregelen gaan nemen. Wat zomaar zou kunnen.
Variabele energiekosten 2019
Het hoeft weinig verrassing te wekken dat onze variabele gasrekening in 2019 fors lager lag dan voorgaande jaren. Voor in november en december is het verschil goed zichtbaar. In de eerste maanden van het jaar was het verschil nog gering. De infraroodpanelen van ThermIQ zijn pas in maart geïnstalleerd. Onze gasrekening ligt ongeveer 200 Euro lager dan in 2018.
Onze elektriciteitskosten zijn gestegen met 375 Euro, dat komt door de overschakeling op infraroodverwarming. Die stijging is echter een stuk minder dan verwacht op basis van de COP=1 politie, die een stijging van ruim 600 voorspelden. Als ik rekening hou met de 24% energiebesparing waar CE Delft mee rekent in het Vesteda model en waar ook DWA mee rekent dan komt onze elektriciteitsrekening nog steeds 60 Euro lager uit dan verwacht.
Onze totale variabele energiekosten zijn met 180 Euro gestegen ten opzicht van 2018. Ten opzichte van de verwachte energiekosten bij gebruik van de hr-ketel zijn de variabele energiekosten in 2019 met Euro 160 gestegen.
Als ik de variabele energiekosten van de verschillende jaren omreken naar de tarieven voor 2020 dan is onze gasrekening in 2020 beduidend lager dan voorgaande jaren. Al vanaf maart liggen de kosten lager dan eerdere jaren.
Onze variabele elektriciteitskosten zijn in 2019 hoger dan in voorgaande jaren.
De totale variabele energiekosten lagen in 2019 ook bij gebruik van het tarief van 2020 hoger dan voorgaande jaren. Enkel in 2011, 2012 en 2013 lagen de energiekosten hoger. Ten opzichte van de gemiddelde energiekosten in de periode 2014-2018 komen onze variabele energiekosten over 2019 110 Euro hoger uit. Dat is een stijging van 15% ten opzichte van onze gemiddelde variabele energiekosten in de periode 2014-201.
Het is al weer halverwege augustus, hoog tijd dus om te kijken naar ons energieverbruik en de energieopwekking in juli. Door de vakantie heb ik niet de juiste stand van de elektriciteitsproductie van onze zonnepanelen en van ons waterverbruik. De overige standen kunnen we tegenwoordig via de slimme meter uit lezen. Om toch iets te kunnen zeggen over het energieverbruik in juli ben ik er van uitgegaan dat onze zonnepanelen in juli 2019 net zo veel stroom hebben opgewekt als in juli 2018.
Maandcijfers (in kWh)
Wat
2018
2019
verschil
Ruimteverwarming
0
1
Warm water
202
202
0%
Apparaten
201
226
12%
Verbruik/graaddag
0,00
0,05
Elektriciteitsafname
201
423
110%
Teruglevering
196
Elektriciteitsverbruik
201
227
13%
Zonnepanelen
287
287
0%
Zonnedelen
46
38
-17%
Winddelen
47
43
-8%
Zonneboiler
172
182
6%
Totaal opwekking
552
550
0%
Netto elektriciteitsverbruik
-179
-141
-21%
Verwarming en warm water
Wat meteen opvalt bij de maandcijfers is dat er elektriciteit verbruikt is voor verwarming. Dit komt door een domme instellingsfout van mij, waardoor een van de infraroodpanelen ’s nachts is gaan verwarmen. Maar ja, welke dwaas zet de temperatuur in de hal dan ook op 19 graden in de zomer 🙂 Gelukkig was ik er na 1 dag achter, zodat de schade meevalt. Alle ruimtes staan nu buiten het stookseizoen ingesteld op 10 graden Celsius.
Het gasverbruik voor warm water lag met 20 kWh (2 m3) aardgas laag, zoals te verwachting is in de zoemr. Het grootste deel van het warme water werd geleverd door onze zonneboiler (naar schatting 182 kWh). Daarmee ligt het gasverbruik voor de maanden mei tot en met juli 2019 op 10 m3 aardgas, in 2018 was dat nog 18 m3. Een beetje actiever stoeien met het uitzetten van de cv-ketel en het slim kiezen van momenten waarop we warm water gebruiken lijkt dus ook buiten het stookseizoen z’n vruchten af te werpen. Wat niet wegneemt dat over de afgelopen 12 maanden 52% van ons energieverbruik uit aardgas bestond. Wat wel lager is dan de 80% van het energieverbruik die aardgas bij een gemiddelde woning uitmaakt (uitgaande van de jaargemiddelde van MilieuCentraal: 1470 m3 aardgas en 3.000 kWh elektriciteitsverbruik per jaar).
Energieopwekking
Bij de energieopwekking valt op dat onze zonnedelen het dit jaar slechter doen dan vorig jaar juli. Ook onze winddelen hebben minder elektriciteit weten op te wekken. Daardoor is ook het netto elektriciteitsverbruik hoger dan in 2018. Al met al ligt ons netto elektriciteitsverbruik in 38 kWh, 21%, hoger dan in 2018. Dat neemt niet weg dat we per saldo nog steeds 141 kWh meer hebben opgewekt dan gebruikt in juli. Over de laatste 12 maanden hebben we nu 44 kWh ingekocht bij het energiebedrijf.
Cumulatief netto energieverbruik
Ons cumulatief netto energieverbruik ligt nog steeds 16% lager dan het gemiddelde over de periode 2014-2018. Al kan dat dus wat anders liggen als ik de juiste cijfers van onze zonnepanelen in augustus verwerk.
Voorschot GreenChoice
De wijze waarop GreenChoice het voorschot berekend blijft ondoorgrondelijk, zoals ik vorige maand al aanstipte. Ons elektriciteitsverbruik wordt momenteel ingeschat op 2.775 kWh. Terwijl mijn jaargemiddelde elektriciteitsverbruik sinds ik klant ben op 3.337 ligt, waarvan na aftrek van onze zonnepanelen (1.582 kWh) en winddelen (1.320 kWh) nog 435 kWh overblijft. Vorige maand schatte GreenChoice ons elektriciteitsverbruik nog op 3.240 kWh. Waarom het na een maandje zon ineens lager ligt snap ik niet.
Ons gasverbruik wordt door GreenChoice momenteel ingeschat op 122 m3 per jaar, iets hoger dan vorige maand. Terwijl ons werkelijk gasverbruik dit jaar al op 294 m3 ligt. Gemiddeld hebben we sinds 2011 ruim 800 m3 aardgas per jaar verbruikt. Dus ook hier snap ik het algoritme niet.
De onvoorspelbaarheid van het algoritme van GreenChoice maakt het wel lastig om in schatten of we ons maandbedrag goed hebben ingesteld. Voorlopig vertrouw ik dus maar gewoon op mijn eigen berekeningen van de afgelopen jaren.
De afgelopen 10 jaar heb ik met regelmaat projecten gesteund via crowdfunding, kleine investeringen gedaan in Afrikaanse ondernemers en in zonne-energie geïnvesteerd. De afgelopen jaren heb ik daar weinig tijd en aandacht aan besteed op mijn blog. Vandaag weer eens een kleine update van de sites die ik momenteel gebruik om projecten te ondersteunen. En natuurlijk van de behaalde rendementen op mijn investering in Meewind.
Hier opgewekt:
Meewind
Om te beginnen bij Meewind. Dat is de belegging waar ik het minst naar omkijk. De afgelopen jaren is mijn initiële investering in Belwind gesplitst in twee fondsen. Een voor het bestaande parken en een voor nieuwe parken, waaronder het inmiddels operationeel geworden windpark Gemini. De waarde van mijn oorspronkelijke investering is de afgelopen jaren met 53% gestegen, waarvan een deel veroorzaakt wordt door het dividend in nieuwe participaties uit te laten betalen. Daarnaast heb ik afgelopen jaar ruim 10% dividend uitgekeerd gekregen.
Zonnepanelendelen
Ik heb in diverse projecten geïnvesteerd via Zonnepanelendelen. Ook het eerste project van Energiek Schiedam, de lokale energiecoöperatie waar ik in het bestuur zit, is via deze site gefinancierd. In 2018 heb ik 3,8% rendement gehaald op mijn investeringen in deze projecten.
Greencrowd
Ook via Greencrowd heb ik geïnvesteerd in een aantal projecten. Bij Greencrowd heb ik vorig jaar 3% rendement gehaald. Niet heel veel, maar nog altijd meer dan op onze spaarrekening.
Windvogel
Behalve bestuurslid bij Energiek Schiedam ben ik sinds 2011 lid bij de landelijke energiecoöperatie De Windvogel. Ik heb een bedrag aan Windvogel uitgeleend om projecten mogelijk te maken. Hoeveel rendement ik daar precies op maak weet ik niet en vind ik ook niet zo heel belangrijk.
Windcentrale
Hoe onze winddelen presteren beschrijf ik maandelijks als ik mijn energierekening analyseer. Daar ga ik nu verder geen aandacht aan besteden. Dat kom begin mei weer aan de orde als de energiegegevens van april aan de beurt zijn.
Daar opgewekt
MyC4, da’s war einmal
Vanaf 2008 tot ongeveer 2013 of 2014 heb ik via MyC4 in Afrikaanse ondernemers geïnvesteerd. Niet zozeer in duurzame energie projecten, als wel in ondernemers die geld nodig hadden om hun bedrijf uit te breiden. Rond 2015 tekende zich de eerste problemen af met Afrikaanse partners van MyC4 af. Eerst besloot MyC4 zich te concentreren op de Kenyaanse markt. Later werd de site helemaal afgesloten voor nieuwe investeringen. Inmiddels is het bedrijf failliet. Op hun weblog publiceren ze af en toe nog wel updates van de rechtszaak tegen een van hun Kenyaanse partners. Het precieze bedrag dat ik ben kwijt geraakt weet ik niet, maar ik vermoed dat het uiteindelijk ongeveer de helft van mijn investering is geweest.
Sunfunder
In 2013 en 2014 heb ik via Sunfunder voor het eerst in offgrid solar projecten in Afrika geïnvesteerd. Inmiddels heeft Sunfunder de crowdfunding tak gesloten en richten ze zich enkel nog op grote investeerders. Sinds Sunfunder zich enkel nog op grote investeerders richt investeer ik kleine bedragen via andere websites.
Huidige sites voor daar opgewekt
Een daarvan is Trine, op deze website staan met name kleine offgrid zonne-energieprojecten variërend van een zonnelamp tot een kleine zonne-installatie voor een woning. De site richt zich vooral op Afrika en Azië. Via Trine heb ik inmiddels in 7 verschillende projecten geïnvesteerd. De eerste investering is inmiddels volledig terugbetaald. Het aardige van Trine is dat je kunt zien hoeveel mensen je met je investering van elektriciteit hebt voorzien en hoeveel ton CO2 uitstoot je voorkomen hebt. In mijn geval staat de teller momenteel op 12 mensen van stroom voorzien en 0 ton CO2 voorkomen. Niet heel veel, maar alle kleine beetjes helpen.
Een tweede site waarmee ik in offgrid solar investeer is Energise Africa, (voorheen Lend a Hand UK). Ook bij Energise Africa gaat het om kleine zonnestroomsystemen voor individuele huishoudens, of soms een maatje groter voor meerdere huizen. Energise Africa laat net als Trine zien wat de impact van je investering is. In dit geval 15 mensen met stroom in ruim 2 ton CO2 uitstoot voorkomen. De berekening zit net anders in elkaar dan bij Trine, dus helemaal vergelijkbaar zijn de impact scores niet.
Een andere website die ik gebruik is Ecologico. Deze Duitse site richt zich op grotere projecten. Het eerste project dat ik mee heb gefinancierd was een 75 kWp zonnestroominstallatie in Kenya. Het tweede project (dat nog niet volledig gefinancierd is) waarin ik heb geïnvesteerd is een 276 kWp zonnestroominstallatie voor de Central University in Ghana. Ecologico vermeld niet wat de sociale of milieu-impact is van de investeringen die je doet.
Een laatste site waarmee ik zo nu en dan in duurzame energie projecten investeer is het Nederlandse Lend A Hand.
Dat is de opbeurende titel van een bericht op Wattisduurzaam. Volgens Thijs ten Brinck, schrijver van het weblog, is beleid dat innovatie aanjaagt en ruimte laat fouten te maken even onmisbaar als beleid dat bewezen oplossingen aanjaagt en de ruimte geeft om deze verder te verbeteren. En op te schalen. Opschalen loopt echter vaak tegen barrières op, want ook de nadelen van een techniek zijn al bekend.
Dus blijven de proeftuinen en pilots elkaar opvolgen. Storende bijwerking daarvan is dat bewezen ineffectieve innovaties steeds opnieuw komen bovendrijven. Hij noemt op zijn website 7 voorbeelden, waar er minstens 2 bijzitten waar ik meer van had verwacht/gehoopt.
Volgens Thijs ten Brinck zijn dit de 7 ineffectieve innovaties die niet gaan bijdragen aan de energietransitie:
Zonnestroom van het fietspad en de snelweg
Windmolens zonder wieken
Energie-opwekkende stoeptegels
Thorium gesmolten-zoutreactoren
Inzet van blockhaintechnologie
Blauwe energie uit rivierwater dat de zee in stroomt
De serie over ons energieverbruik heeft een lange tijd stilgelegen, hoogste tijd dus voor een update over ons energieverbruik. Niet dat er veel spannends te melden is, maar toch. Ik pak de draad gewoon weer op vanaf augustus 2018.
Om te beginnen ons cumulatief netto energieverbruik, dat wil zeggen: het verbruik aan gas en elektriciteit omgerekend naar kilowattuur, minus het aantal kilowattuur dat we opwekken met onze zonnepanelen, winddelen en zonneboiler. Ik wens je veel succes met het vinden van de lijntjes van 2017 en 2018, want beide gaan grotendeels schuil achter de energieverbruiken van 2014, 2015 en 2016. Wat een mooi uitgangspunt geeft voor de ombouw die we voor dit najaar op het programma hebben staan naar meer elektrisch verwarmen en minder gas. Ons netto energieverbruik is al 5 jaar redelijk constant, dus dat geeft een mooie uitgangspositie. Met het omschakelen van alle niet-verblijfsruimtes naar infraroodverwarming hoop ik niet alleen ons gasverbruik verder te reduceren, maar ook het totale energieverbruik. De komende maanden kan ik al gaan kijken of dat lukt.
Een andere manier om naar ons energieverbruik te kijken is door het te vergelijken met de oppervlakte van onze woning. Ook dan is het plaatje onderhand een beetje saai en blijven de verbruiken de laatste 5 jaar redelijk dicht in elkaars buurt. Al is het op jaarbasis nog steeds dubbel zo veel als de BENG norm voor nieuwbouw die in ontwikkeling is. Alleen is het energieverbruik in de grafiek hieronder inclusief het elektriciteitsverbruik van apparaten.
Behalve het vloeroppervlakte is ook het weer van grote invloed op ons energieverbruik. Zo’n 70% van ons energieverbruik bestaat namelijk uit gasverbruik voor verwarming en warm water. Wederom ga ik de lezers teleurstellen. Ook volgens deze graadmeter ligt ons energieverbruik al 5 jaar redelijk constant, al is het energieverbruik dit jaar wel een maatje hoger. Mogelijk veroorzaakt doordat ik de cv ketel dit jaar in de zomermaanden totaal niet heb uitgeschakeld, terwijl ik dat in voorgaande jaren wel deed tijdens zonnige periodes.
Ook de mix van ons energieverbruik is al een paar jaar redelijk constant. Het grootste deel van ons energieverbruik wordt op jaarbasis geleverd door aardgas, waarbij we al wel een deel van het gasverbruik verminderen door onze zonneboiler. De elektriciteit wekken we op jaarbasis volledig zelf op via onze zonnepanelen en winddelen.
Op maandbasis ziet de balans er wat anders uit en hebben we maanden dat we terugleveren aan Greenchoice en maanden dat we elektriciteit van Greenchoice afnemen. Over het algemeen zit de teruglevering in de zomer en de afname van stroom in de winter. Het is wel leuk om te zien dat de productie van zonne-energie en windenergie beide op andere momenten in het jaar pieken, waardoor ze elkaar goed aanvullen. Het meest in het oog springende zijn natuurlijk de pieken in het verbruik tijdens het stookseizoen. Wat meteen het belang laat zien van goede isolatie. Daarmee is de warmtevraag in de winter te verlagen.
Bloomberg New Energy Finance (BNEF) heeft zijn nieuwe Energy Outlook uitgebracht. De BNEF-analisten voorspellen dat in 2050 50% van de wereldwijde stroomproductie van zon- en windenergie afkomstig zal zijn. Het is in hun ogen een strijd van techniek tegen grondstoffen. Zon- en windenergie behoeven geen brandstoffen om te blijven draaien. De leercurves van zon- en windenergie zorgen al jaren voor dalende prijzen, en ook bij energieopslag (lithiumion-accu’s) is dat het geval.
In de ogen van de onderzoekers is het daarom:
a matter of when and how, not if, wind and solar disrupt electricity systems everywhere.
Zonne- en windenergie
De leercurve voor zonne-energie bedraagt 28,5% voor iedere verdubbeling van de geïnstalleerde capaciteit sinds 1970. De prijzen van PV-modules zijn sinds 2010 met 83% gedaald. Voor wind ligt de leercurve wat lager op 10,5% op basis van US$ per MW geïnstalleerd vermogen. Dat is echter slechts een deel van het verhaal, want de capaciteitsfactor van windturbines is sinds 2010 gestegen van zo’n 20% naar 35%. Dat betekent dat windmolens meer opbrengen per MW geïnstalleerd vermogen.
Op basis van de verwachte kostenontwikkeling van de verschillende componenten construeren de analisten van BNEF twee kantelpunten. Het eerste kantelpunt is waar nieuwe wind- en zonne-energie goedkoper worden dan fossiele alternatieven (gas in Amerika of steenkool in China). Het tweede kantelpunt is wanneer nieuwe wind- en zonne-energie goedkoper worden dan bestaande fossiele centrales.
Het eerste kantelpunt is volgens BNEF al bereikt in de VS en China. Wat betekent dat een toenemend aantal energiebedrijven vanaf nu gaat kiezen voor hernieuwbare energiebronnen in plaats van gas. Het tweede kantelpunt volgt volgens BNEF voor 2030, wat betekent dat ongesubsidieerde wind en zonne-energie dan het aantal draaiuren van bestaande fossiele centrales gaat beperken. Onderzoekers van het Rocky Mountain Institute kwamen eerder dit jaar tot dezelfde conclusie. Zij waarschuwden dat een groot deel van de gascentrales die momenteel in de pijplijn zitten tijdens hun levensduur onrendabel zullen worden.
Verschillende toezichthouders in de VS verwijzen voorstellen voor nieuwe gascentrales inmiddels terug naar de tekentafel en vragen om voorstellen voor hernieuwbare energie in combinatie met energieopslag.
Rol energieopslag
Zonne-energie en windenergie kunnen niet volcontinu leveren. Het aandeel dat ze in de energiemix kunnen innemen groeit door ze te combineren met energieopslag. Waarbij vooral lithium-ion accu’s sterk in ontwikkeling zijn. Sinds 2010 zijn de kosten per kWh gedaald met 80%, een leercurve van 18%. De analisten verwachten een verdere daling tot 96 USD/kWh in 2025 en 70 USD/kWh in 2030.
De wereldwijde productiecapaciteit voor lithium-ion accu’s is momenteel 131 GWh, waarvan 60% in China zit. BNEF verwacht dat de productiecapaciteit in 2021 verdrievoudigd zal zijn met een marktaandeel voor China van 73%. China streeft in de markt voor energieopslag een soortgelijke positie na als bij PV.
Energieopslag kan twee rollen vervullen. Op de eerste plaats zullen energieopslagsystemen netdiensten gaan aanbieden, zoals frequentieregeling. Deze diensten kunnen ze sneller en preciezer leveren dan fossiele centrales. Een voorbeeld hiervan is te zien in de Hornsdale energieopslag in Zuid-Australië, maar ook in Europa staan inmiddels de eerste energieopslagsystemen die netdiensten leveren.
Een tweede toepassing is het opvangen van langere termijn verschillen tussen vraag en aanbod, door elektriciteit op te slaan bij veel aanbod en te leveren bij veel vraag. Op deze markt bieden accu’s geen volledige vervanging voor fossiele centrales.
Rol fossiele brandstoffen
De ontwikkelingen op gebied van hernieuwbare energie en energieopslag betekenen niet dat er geen rol is voor fossiele energiecentrales. Vooral voor gascentrales is er een rol weggelegd om fluctuaties in energieproductie op te vangen. Op de langere termijn zal het daarbij steeds meer gaan om het opvangen van seizoensfluctuaties, omdat energieopslag de rol voor kortere onbalansperiodes over zal nemen. In de nieuwe rol voor gascentrales is veel minder volume aardgas nodig dan voorheen, wat slecht nieuws is voor gasproducenten.
De grootste verliezers volgens BNEF zijn kolencentrales. Hun marktaandeel loopt in de nieuwste modellering terug van 37% nu naar 11% in 2050.
Uitdagingen voor beleidsmakers
BNEF ziet twee uitdagingen voor beleidsmakers. Op de eerste plaats wordt het een uitdaging om te zorgen dat de markt zo in elkaar steekt dat eigenaren van zonne-energie en windturbines hun geld terug verdienen. Op de tweede plaats wordt het een uitdaging om te zorgen dat de benodigde reservecapaciteit aan gascentrales beschikbaar blijft en ontwikkeld wordt. Om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te halen is de derde uitdaging om een alternatief te ontwikkelen voor de rol die gascentrales hebben om seizoensschommelingen op te vangen.
Lees ook dit artikel over de implicaties van de BNEF doorrekening.
In de commentaren op Sargasso (waar ik voor blog) is het een veel gebezigd argument: duurzame energie kan de industrie niet van betaalbare stroom voorzien. In Australië denken ze daar inmiddels anders over. De van oorsprong Engelse staal miljardair Gupta werkt daar gestaag aan zijn plannen om 10 GW aan zonne-energie te realiseren, waarmee hij onder andere zijn eigen staalfabrieken van stroom wil voorzien.
Gisteren maakte Gupta en de Zuid-Australische Kamer voor Mijnbouw en Energie (SACOME) een langjarige overeenkomst bekend om groene stroom te leveren aan vijf bedrijven. De verwachte besparing voor deze bedrijven ten opzichte van hun huidige energieprijs bedraagt 20 tot 50%. Deze kostenbesparing wordt bereikt door de nieuwe zonne-energie projecten te combineren met energieopslag en waterkracht. Onder de afnemers zit onder andere een kopermijn. De overeenkomst volgt op eerdere overeenkomsten die Gupta sloot, waaronder een overeenkomst om zonnestroom te leveren aan een staalfabriek in Victoria.
Kortom: het verhaal dat duurzame energie de basisindustrie niet van stroom kan voorzien kan in kolenminnend Australië naar de prullenbak. Nu nog in andere landen.
